Bizans anıtsal resim sanatında doğa ve öğeleri: Kariye Kilisesi

Abstract

Grekçe ismi `Khora` olan, günümüzde İstanbul'un Fatih ilçesinin Edirnekapı semtinde Haliç'e inen yamaçta bulunan Khora Manastırı Kilisesi (Kariye Cami), 'İsa'ya sunulmuş' bir manastır kilisesidir. İlk inşası 4. yüzyıla atfedilen kilise, 6. yüzyılda İmparator Iustinianos tarafından yeniden yaptırılmıştır. Komnenoslar Döneminde harap görünen kilise I. Aleksios Komnenos'un kayınvalidesi Maria Doukaina tarafından onartılmış (11.yy.), İmparator II. Andronikos Palaiologos'un hazine kontrolörü şair, bani, devlet adamı ve bilgin Theodoros Metokhites baniliğinde son halini almıştır. Kilise, Theodoros Metokhites'in mimariye kattığı eklemeler dışında mozaik ve duvar resimleri bakımından da dikkati çekmiştir. Çeşitli yapım evrelerinden geçen kilise, 1453 yılında Fatih'in Konstantinopolis'i fethinden sonra 15. yüzyılın sonlarında camiye çevrilmiştir. 29/08/1945 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile müzeye dönüştürülen yapı, 1956 yılından beri İstanbul Ayasofya Müzesi'ne bağlı bir müze olarak varlığını sürdürmektedir. `Bizans Anıtsal Resim Sanatında Doğa ve Ögeleri: Kariye Kilisesi` adlı bu çalışmada; Kariye (Khora) Manastırı Kilisesi'nin naos, iç ve dış narteks ve parekklesion birimlerinde bulunan mozaik ve duvar resimlerinin `doğa` betimlemesi bulunan sahneleri, Bizans resim sanatı içerisinde ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda, doğa betimlemelerinin mozaiklerde yoğun, duvar resimlerinde ise daha az olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada Kariye'deki doğa ve doğa ögeleri detaylı olarak ilk defa ele alınmıştır.Betimleme özellikleri içerisinde doğa kavramı (ağaç, çiçek, bitki, su, nehir, toprak ya da bitkisel zemin gibi) sahnelerde olayın geçtiği yeri belirlemek, sahneleri birbirinden ayırmak veya sembolik amaç ile kullanılmıştır.Çalışmamızda Kariye (Khora) Manastır Kilisesi'nin doğa betimlemeli mozaik ve duvar resimleri, Bizans Anıtsal Resim Sanatı içerisinde kompozisyon, üslup ve ikonografi açısından ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Zamana ve iklime yenik düşen sanat değerlerinin önemi bakımından belgelemeye çalıştığımız sahneler Hıristiyanlık inanışı, ikonografisi ve Bizans resim sanatı bağlamında önem taşımaktadır.Anahtar Kelimeler: Kariye, Mozaik, Duvar Resmi, Bizans Resminde Doğa, Bizans Anıtsal Resim Sanatı.

Church of Chora Monastery (Kariye Cami), whose ancient Greek name is `Chora` which is located on the hillside towards the Golden Horn in Edirnekapi neighborhood on Istanbul's Fatih District today is a church which has been `offered to Christ.` The church, whose initial construction is dated to the 4th century, has been rebuilt during the reign of Emperor Justinianos in the 6th century. The church which looked dilapidated during the Komnenos Period has been repaired by the orders of Maria Doukaina who was the mother-in-law of Alexios Komnenos I (11th century) and has taken its final shape under the construction activities carried out by Theodore Metochites who was the treasury controller of Andronikos II Palaiologos, a poet, building contractor, statesman and scholar. The church has attracted attention due to the additional parts Theodore Metochites added to the architecture as well besides the mosaics and murals. The church which has gone through various construction phases was transformed into a mosque towards the end of the 15th century after Fatih conquered Constantinople in 1453. The building which was turned into a museum with Cabinet Decision dated 29/08/1945 continues to exist as a museum affiliated with Istanbul Hagia Sophia Museum since 1956.In this study titled `Nature and its Elements in Byzantine Art of Monumental Painting: Chora Church,` scenes with depictions of `nature` on the mosaics and wall paintings located on the naos, interior and exterior narthex and parekklesion units of church of Chora Monastery were evaluated within the context of Byzantine art of painting and attempted to evaluated.As a result of the analyses, it was determined that depictions of nature were more in number in the mosaics and less in the wall paintings. Nature and elements of nature in Chora were analyzed in-depth for the first time in this study.Among the depiction characteristics, the concept of nature (such as tree, flower, plant, water, river, soil or plant covered ground) has been used to determine the location of the places where the scenes took place, distinguish between the scenes or in a symbolic manner.In our study, Church of Chora Monastery's mosaics and wall paintings with depictions of nature were analyzed and evaluated within the context of Byzantine Art of Monumental Painting in terms of composition, style and iconography. The scenes we attempted to document in terms of the importance of works of art which have been defeated by time carry importance in the context of Christian belief, iconography and Byzantine art of painting. Key Words: Chora, Mosaic, Wall Painting, Nature in Byzantine Painting, Byzantine Monumental Painting.