Samiha Ayverdi ve Peyami Safa`nın romanlarında spiritüalizm

Abstract

ÖZETFelsefe tarihini en çok meşgul eden, insanın zihnini kurcalayan en önemli konulardan biri ruhtur. Ruhun varlığı, görülebilir ve iletişim kurulabilir bir varlık olup olmadığı güncelliği kaybetmeyen bir tartışmadır. Bedenden bağımsız bir ruhun varlığına, görülebilir ve ölümsüz olduğuna, ruhlarla çeşitli şekillerde iletişim kurulabileceğine inanan ekole spiritüalizm, bu anlayışını benimseyen filozoflara ise spiritüalist filozoflar denmiştir. `Kâinatta her şey zıddıyla vardır` ilkesi gereğince ruhun varlığına ve ölümsüzlüğüne inanan spiritüalist düşüncenin karşısında daima aksini iddia eden materyalist düşünce yer almıştır.Türk toplumunda ruhun varlığı konusunda yapılan tartışmalar, XIX. yüzyılda materyalizmin girişinden sonra başlar. Spiritüalizm-materyalizm çatışmasının edebî eserlere yansıması ise XX. yüzyılın başında gerçekleşir. Filibeli Ahmet Hilmi'nin 1910'da yazdığı ve spiritüalizmi savunduğu Amak-ı Hayal'e Celal Nuri 1916'da yazdığı Perviz ile cevap verir. Türk edebiyatında spiritüalizm-materyalizm çatışmasının izlerine daha sonra yazılan romanlarda da rastlanır. Samiha Ayverdi ile Peyami Safa da romanlarında bu çatışmayı ele alan ve tavrını spiritüalizmden yana koyan sanatçılardandır. Romanlarında spiritüalist düşünceyi savunan Samiha Ayverdi ile Peyami Safa, romanlarında kullandıkları teknikler, ele aldıkları temalar, tipler, motifler gibi birçok yönden benzerlikler gösterseler de aynı zamanda farklı kaynaklardan beslenmiş, farklı kişilerden etkilenmiş, kendine özgü yaklaşım biçimi olan romancılardır.Bu çalışmada spiritüalizmin Samiha Ayverdi ile Peyami Safa'nın romanlarına hangi kavramlar üzerinden nasıl yansıdığı üzerinde durulmuştur. İki yazarın da romanları esas alınmasına rağmen Samiha Ayverdi'nin hatıra, biyografi, deneme, makale ve mektuplarından seçilenler ile Peyami Safa'nın Objektif serisindeki kitapları, Türk İnkılâbına Bakışlar ve Mistisizm adlı eserleri incelemeye tabi tutuldu. İnceleme yapılırken iki yazarın spiritüalist düşüncelerinin eserlerine yansımasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konarak sonuca gidildi.

ABSTRACTOne of the most important subject occupying philosophia history and confusing the human mind is the spirit. The existance of the spirit, whether it's a visible and reachable entity or not is an up to date debate. The understanding which believes in the existance of spirit independent from the body, its immortality and that it can be contacted in several different ways is called spiritualism and the philosophers adopting this belief are called the spiritualist philosophers. As everything exits with is opponent in the universe, the spiritualist principle believing in the existence and immortality of the soul find materialist principle as an oponent.The delectes about the existence of the spirit start to occur in the 19 th century with the introduction of materialism into Turkish society. On the other land reclection of spiritualist-materialist debates to the literal Works takes place at the beginning of the 20 th century. Amak-ı Hayal written by Filibeli Ahmet Hilmi in 1910 and defending spiritualism finds contrary thoughts in Perviz, written by Celal Nuri in 1916. The traces of this debate in Turkish literature can also be found in latter novels. Samiha Ayverdi and Peyami Safa also deal with this debate and support spiritualistic principles. Although having similitaries in terms of techniaves, themes, the characters and the motives they used in their novels, Samiha Ayverdi and Peyami Safa are two different novelist feeding from different sources affected by different people and having their own individualistic approaches.In this study, how the concepts of spiritualism are reflected in the novels of Samiha Ayverdi and Peyami Safa is emphasized. Although the novels of both authors were taken as a basis, Samiha Ayverdi's memoirs, biographies, essays, articles and letters were selected and Peyami Safa's books in the objective series, Perspectives on Turkish Revolution and Mysticism were examined. During the study, the similarities and differences in the reflection of the spiritualist thoughts of the two authors on their works were brought to the conclusion.