Family, companions, and death: Seyyid Hasan Nûrî Efendi`s microcosm (1661-1665)

Abstract

Bu tez Osmanlı edebiyatındaki ilk günlük olarak kabul edilen ve Seyyid Hasan Nûrî Efendi (ö.1688) tarafından 1661-1665 yılları arasında kaleme alınmış olan, müellifin kendi tabiriyle sâlnâme, literatürde bilinegelen ismiyle Sohbetnâme adlı metin üzerine bir egzersizdir. Bir edebî tür olarak günlüğün tarihsel devamlılık arz ettiği kabulüne şüphe ile yaklaşan bu çalışma, aralarında Kaspar von Kreyerz ve Gabriele Jancke gibi araştırmacıların da bulunduğu bir grup Alman ve İsviçreli tarihçinin iddialarından etkilenerek modern-öncesi dönemlerde yazılmış 'günlüklüklerin' modern dönemdeki benzerlerinden farklı olarak yazarın iç dünyasından ya da bireyselliğinden çok ait olduğu sosyal zümreyi ve kültürel altyapısını açığa vuran metinler olduğunu ileri sürecek ve bu iddiayı sâlnâme(ler) özelinde inceleyecektir. Bu amaç doğrultusunda tezin birinci bölümünde öncelikle yazarın biyografisi incelenecek ve metnin teknik ve bağlamsal bir analizi yapılacaktır. Tezin ikinci bölümünde, erken modern günlüklerin prosopografik kaynaklar olduğu fikrine binaen, Seyyid Hasan Nûrî Efendi'nin günlüğünde yansıttığı sosyal çevresinin üç katmanlı bir analizine kalkışılacaktır. Birinci katman yazarın ailesini, ikinci katman gündelik hayatını şekillendiren tekke çevresini, dostlarını ve mahalle eşrafını, üçüncü katman ise sıradışı eksenleri ve yazarın üst-tabakadan tanıdıklarını ele alacaktır. Üçüncü ve son kısımda ise günlükte bu sosyal dünyanın güçlü bir parçası olarak karşımıza çıkan ölüm teması üzerine yoğunlaşılacaktır. Bu temayı sosyal, folklorik ve antropolojik bir olgu olarak irdeleyecek olan bu kısım, metnin verdiği bazı bilgiler ışığında, Osmanlıların ölüme ve ölülerine karşı tavırlarını, yine metnin kendi terminolojisi vasıtasıyla teessür, ayin ve rekabet kavramları üzerinden sorgulamaya çalışacaktır.

This thesis is an exercise on Seyyid Hasan Nûrî Efendi's diary, the sâlnâmes kept between 1661-1665 and recognized as the Sohbetnâme in the secondary literature. Under the influence of recent German/Swiss scholarship on the study of self-narratives, especially the studies of such scholars as Kaspar von Greyerz and Gabriele Jancke, this thesis maintains that early modern diaries differ from the diaries written in the modern era in terms of their reflection on the individual characters of their authors, arguing that they are testimonies of culture and ethos of the social groups in which they were produced. Inserting this argument into an empirical study of Hasan Efendi's diary, the first chapter attempts to make a technical and contextual analysis of the document, following a biography of Hasan Efendi. Based on the idea that early modern diaries can provide insight into prosopographical studies, the second chapter investigates the social relationships of the author Hasan Efendi in three expanding realms: (1) His family, (2) his everyday encounters such as his companions and people from his lodge (3) his high-ranking acquaintances and people from rarely-encountered lines. Finally, the third chapter deals with the theme of death, which is frequently encountered in the diary as part of Hasan Efendi's social world. Investigating the theme from social, folkloric, and historical anthropological perspectives, this chapter seeks to understand the responses to death in the sâlnâmes around the concepts of bereavement, ritual, and rivalry.