Sivas bölgesi beyaz travertenlerin dayanımınınbasit yöntemlerle belirlenmesi

Abstract

Sivas, madenlerin çeşitliliği ve travertenleriyle oldukça zengin bir bölgedir. İl merkezine yakındeğişik renk, desen ve dokuda birçok traverten yatakları bulunmaktadır. Bu travertenlerdengeçmişte ve günümüzde daha çok tercih edileni beyaz travertenler olmuştur. Bu çalışmakapsamında Sivas bölgesi beyaz travertenlerinin basit yöntemlerle kalitesi ve/veyadayanımları araştırılmıştır. Sivas il merkezine yakın bir beyaz traverten ocağından bloknumuneler alınarak kaya mekaniği laboratuvarına getirilmiş ve deneyler için standartlarauygun boyutlarda tabakalanmaya dik `Vein-Cut` ve tabakalanmaya paralel `Cross Cut` olacakşekilde karot, kübik ve prizmatik örnekler hazırlanmıştır. Örneklerin öncelikle beyaztravertenlerin fiziksel özellikleri belirlenmiştir. Daha sonra numuneler üzerinde önce tahribatsızölçümler daha sonrada tahribatlı deneyler gerçekleştirilmiştir. Tahribatsız basit deneylerdennumunelerin kesim şekline göre ıslak ve kuru durumda; P-dalga hızı, elastisite modülü,Equotip, Shore ve Schmit sertlik ölçümleri yapılmıştır. Tahribatlı deneylerden; nokta yüklemeve suda dağılma-slake durability indeks deneyleri, sürtünmeli aşınma-Böhme deneyi ve LosAngles aşınma deneyleri, tek eksenli basma ve indirek çekme deneyleri, eğilme ve darbedeneyleri yapılmıştır.Laboratuvar çalışmalarından başka beyaz travertenlerin yerinde-arazide basit yöntemlerledayanımları Schmidt sertlik değerlerine göre tahmin edilmiştir. Buna göre ocaktakitravertenlerin homojen görünümde olmasına rağmen sertlik değerleri heterojen bir yapıdaolduğunu göstermiştir.Beyaz travertenler için yapılan tahribatsız ve yarı tahribatlı basit veya kolay deneylerletahribatlı deneyler arasında ilişkiler geliştirilmiştir. Beyaz travertenlerin sahada yapılan bu basitdeneylerle dayanımları hakkında hızlı bir şekilde sayısal fikir edinelebileceği ve ocak yerindeseçimli madencilik yapılarak traverten bloklarının çıkarılacağı bölgelerin belirlenmesine kılavuzolacağı ortaya konmuştur. Anahtar kelimeler: Rezonans tester, Pundit, Aşınma, Equotip, Schmidt

Sivas is a rich region with the diversity of mines and travertines. There are many travertinebeds in different colors, patterns and textures close to the city center. Of these travertines,white travertines have been preferred in the past and today. In this study, the quality and / orstrength of white travertines of Sivas region were investigated with simple methods. Blocksamples were taken from a white travertine quarry close to Sivas city center and brought torock mechanics laboratory. For the experiments, core, cubic and prismatic samples wereprepared as Vein-Cut perpendicular to the stratification and `Cross Cut paralel parallel to thestratification. First of all, physical properties of white travertines were determined. Nondestructive measurements and then destructive tests were performed on the samples.According to the cutting method of the samples from simple non-destructive tests, wet and drycondition; P-wave velocity, modulus of elasticity, Equotip, Shore and Schmit hardness weremeasured. Destructive tests; point loading and dispersion-slake durability index tests, frictionwear-Böhme test and Los-Angles wear tests, uniaxial compression and indirect tensile tests,bending and impact tests were performed. In addition to laboratory studies, in-field strengthsof white travertines were estimated by Schmidt hardness values. Accordingly, although thehomogeneous appearance of travertines in the quarry hardness values showed aheterogeneous structure. Relations between simple and easy non-destructive and semidestructive tests for white travertines have been developed. It has been demonstrated thatwith these simple experiments in the field, the white travertines can quickly obtain a numericalidea about their strength and guide the determination of the regions where travertine blockswill be extracted by performing selective mining.Key words: Resonance tester, Pundite, Abrasion, Equotip, Schmidt