Dikkat eksikliği/ hiperaktivite bozukluğu tanılı çocuk ve ergenlerde görsel uzamsal becerilerin nöropsikolojik testler ve özbildirim ölçekleri ile değerlendirilmesi ve yaşam kalitesi ile ilişkilerinin belirlenmesi

Abstract

Çocuk ve ergen psikiyatri klinik pratiğinde en sık görülen hastalıklardan biri olan Dikkat Eksikliği/ Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nörogelişimsel bir hastalıktır. Son yıllarda DEHB'de yürütücü işlevlerle ilgili çalışmalar daha fazla ilgi çekmektedir. DEHB'de görme bozuklukları da DEHB olmayanlara göre daha yüksek oranlarda görülmektedir. Bu çalışmada DEHB tanılı çocuk ve ergenlerin görsel uzamsal becerilerinin renkli ve renksiz nöropsikolojik testlerle ölçülmesi, bunun yaşam kalitesi ve görme becerileriyle değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma Bolu ve Bursa illerinde 2017 Nisan ve 2018 Ocak ayları arasında yürütülmüştür. Gruplar 10-18 yaş aralığındaki çocuk ve ergenlerden oluşmuştur (DEHB=41, Kontrol=45). Ebeveynlere Weiss İşlevsel Bozukluk Değerlendirme Ölçeği- Ebeveyn Formu (WİDÖ-E) ve Turgay DSM-IV Kökenli Yıkıcı Davranış Bozuklukları Belirti Tarama Ölçeği doldurtulmuştur. Çocuklar ise K-SADS-PL ile değerlendirme formu, Stroop- TBAG Formu, Benton Çizgi Yönü Belirleme Testi (BÇYBT) ve Görsel Etkinlikler Ölçeği (GEÖ) ile değerlendirilmiştir. Çalışma verileri SPSS 22.0 programı kullanılarak Gruplar arası karşılaştırmalarda dağılım özelliklerine göre parametrik veya nonparametrik yöntemler kullanılarak analiz edilmiştir. Yaş ortalaması kontrol grubunda 13.4 (SD= 2.0), DEHB grubunda 12.8 (SD=2.0) yıl olarak saptanmıştır. DEHB grubundaki cinsiyet dağılımı; erkeklerin oranı % 75.6, kızların ki ise % 24.4 olarak bulunmuştur (Erkek= 31; Kız=10). Kız grupta DEHB-DE önde giden tip daha sık görünürken (% 60.0), erkek grupta DEHB-Bileşik tip daha sık görülmekteydi (% 64.5). Bu DEHB grubunun % 58.5'inde (n= 24) en az bir eş tanı bulunduğu saptanmıştır. Saptanan eş tanılar sıklıklarına göre; Karşıt olma Karşı gelme Bozukluğu (KOKGB) (% 41.5, n=17), Davranım bozukluğu (% 19.5, n=8), Major Depresif Bozukluk (% 7.3, n=3), Ayrılık Kaygısı Bozukluğu (% 4.9, n=2) ve Özgül Fobiler (% 4.9, n=2) olarak sıralanmaktadır. Stroop-TBAG formunda TBAG-1 süre; TBAG-2 süre; TBAG-3; TBAG-4; TBAG-5 süre, hata ve düzeltme DEHB grubunda yüksek bulunmuştur. DEHB-DE alt tipleri ise testin ikinci bölümündeki hata ve düzeltme sayıları bakımından anlamlı fark göstermektedir. DEHB olguları kontrollere göre BÇYBT ile daha yüksek sorun göstermektedir. DEHB grubu ile kontrol grubu karşılaştırıldığında WİBÖ'deki puanların DEHB grubunda tüm alt ölçeklerde anlamlı derecede yüksekti. DEHB olgularının GEÖ'nin yansıma nedenli işlev bozukluğu hariç tüm alt ölçeklerinde daha yüksek düzeyde sorun bildirmiştir. DEHB olgularında özbildirimle değerlendirilen aydınlık-karanlık uyum sorunları ile WİDÖ-riskli davranışlar alt ölçeği negatif korelasyon göstermektedir. Görsel tarama ve işlem hızı ise benlik algısı ile pozitif korelasyon göstermektedir.DEHB'nin aile işlevlerini etkilediği ve KOKGB'nin DEHB'ye ek olarak aile işlevselliğine etkilerinin olduğu anlaşılmıştır. DEHB tanılı çocuklarda renkli ve renksiz görsel uyaranların algılanmasında sorunların olduğu görülmüştür. DEHB tanılı çocuklar, göz bozukluğunun kontrol edildiği çalışmamızda, öz bildirimlerinde gündelik hayatlarında görsel işlevlerle ilgili yaygın sorunlar tanımlamışlardır.Anahtar kelimeler: DEHB, yürütücü işlevler, Benton Çizgi Yönü Belirleme,Stroop, Weiss

Attention Deficit / Hyperactivity Disorder (ADHD) is a neurodevelopmental disorder which is one of the most common diseases in child and adolescent psychiatric clinical practice. In recent years investigations and researches for ADHD focus on impairment of executive functions. Visual disturbances in ADHD are also seen at a higher rate than those without ADHD. In this study, it was aimed to measure visual spatial skills of children and adolescents with ADHD with color and colorless neuropsychological tests and to evaluate this with their quality of life and vision skills. The survey was conducted between April 2017 and January 2018 in Bolu and Bursa. The groups consisted of children and adolescents aged 10-18 (ADHD = 41, Control = 45). Parents were filled with the Weiss Functional Impairment Rating Scale-Parent Form (WFIRS-P) and the Turgay DSM-IV Disruptive Behavior Disorders Symptom Screening Scale. Children were evaluated with the K-SADS-PL form, the Stroop- TBAG Form, the Benton Judgement of Line Orientation Test (BJLOT), and The Visual Activities Questionnaire (VAQ). Study data were analyzed using SPSS 22.0 program using parametric or nonparametric methods according to distributional characteristics in intergroup comparisons.The mean age was 13.4 (SD = 2.0) in the control group and 12.8 (SD = 2.0) years in the ADHD group. Gender distribution in the ADHD group; male ratio was 75.6% and female was 24.4% (male = 31, female = 10). In the female group, ADHD-DE was the most common type (60.0%), whereas ADHD-combined type was more common in male group (64.5%). At least one comorbidity was found in 58.5% (n = 24) of this ADHD group. According to the frequency of comorbidities detected; Oppositional Defiant Disorder (% 41,5 n=17), Conduct Disorder (% 19,5 n=8), Major Depressive Disorder (% 7,3 n=3), Separation Anxiety Disorder (%4,9 n = 17), and Specific Phobia (4,9% n = 2). TBAG-1 duration in Stroop-TBAG form; TBAG-2 duration; TBAG-3; TBAG-4; TBAG-5 duration, error and correction were found high in the ADHD group. The ADHD-Inattentive types differ significantly in terms of error and correction numbers in the second part of the test. ADHD group performed higher problems with Benton Judgement of Line Orientation Test than controls. In all subscales of WFIRS-P shows that the scores of ADHD group were significantly higher than controls. ADHD cases reported a higher level of problem in all subscales except glare disability. In ADHD group, self-reported light-dark adaptation problems and WFIRS-P risk behaviors subscale show negative correlation. Visual scanning and processing speed correlate positively with self-perception.It has been showed that ADHD affects family functioning and ODD has an effect on family functioning in addition to ADHD. In children with ADHD, it was seen that there were problems in perceiving color and colorless visual stimuli. Children with ADHD have reported common problems with visual functioning in their daytime lives in their self-report when the visual disturbances are controlled.Key Words: ADHD, executive functions, Benton Judgement of Line Orientation, Stroop, Weiss