Said Nursi`nin Hutbe-i Samiye eserinde İslam dünyasının geri kalmışlık sorununun söylemsel analizi

Abstract

Bediüzzaman Said Nursi, Osmanlı'nın yıkılış sürecine ve Cumhuriyet'in kuruluşuna tanık olmuş ve döneminin düşünce dünyası içerisinde etkili olmuş önemli simalardan biridir. Özellikle Meşrutiyet döneminde toplumsal ve siyasal problemlerle yakından ilgilenmiş, buna dair çözüm yolları ortaya koymuş ve bunun için farklı toplumsal kesimlerle birçok ilişki geliştirmiştir. Bu ilişkileri ve çabaları çerçevesinde 1911 yılında Şam'da bir hutbe vermiştir. Bu hutbede, İslam dünyasının `geri kalmışlık` sorununu ve terakki/ilerleme etmesinin yollarını işlemiştir. Hutbe olarak geniş bir kitleye karşı okunan ve daha sonra yazarı tarafından tercüme edilerek bir eser olarak bastırılan bu metin, dönemin sosyo-politik atmosferini ve Bediüzzaman'ın bu koşullarda toplumsal sorunlara yaklaşım yöntemini anlamak için önemli bir veri kaynağıdır. Bu tez çalışmasında hutbede ifade edilen engeller, çözümler ve hedefler eleştirel söylem analizi yöntemi ile incelenmiştir. Bu yöntemde, belli bir araştırma sorusu ile yola çıkmak yerine sosyal bir probleme odaklanma esas alınmaktadır. Sosyal problem olarak hutbenin ana teması olan İslam dünyasındaki geri kalmışlık sorunu, bu çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Çalışmamızda bu sorunun bağlam ve anlam bakımından analizi yapılmıştır.Bu çalışma, gündelik hayatta önemsenmeyen veya dar bir çerçevede ele alınan ifadelerin bir söylem içinde nasıl anlamlı hale geldiğini anlamaya yönelik bir girişimdir. Bu açıdan Hutbe-i Şamiye'de geçen söylemlerin geçtiği yer ve zaman, taraflar ve bu tarafların iletişimleri, sosyal roller, konuyla ilişkili sosyal bilgiler, normlar ve değerler gibi yapılara bakılarak bir anlama girişimi yapılmıştır. Bunun için Fairclough'un eleştirel söylem analizi içindeki Diyalektik İlişkisel Yaklaşımını, çalışmanın analizinde kullandık. Bu yaklaşımla analiz ettiğimiz Hutbe-i Şamiye metninin daha iyi anlaşılması için, birinci bölümde söylem kavramına ve söylem analizine dair genel bilgiler verdik. Daha sonra ikinci bölümde analizin odak noktası olan hutbedeki geri kalmışlık sorununun Osmanlı modernleşme sürecinde nasıl ele alındığına baktık. Özellikle düşünce akımlarının, bürokratların ve aydınların geri kalmışlığı nasıl algıladığına ve buna karşı terakki için ne tür çözümler önerdiklerine konumuzla ilgili olan kısımlarına değindik. Üçüncü bölümde Bediüzzaman'ın genel bir biyografisini verip, dördüncü bölümde hutbenin söylemsel açıdan analizini yaptık.Anahtar Kelimeler: Bediüzzaman Said Nursi, geri kalmışlık sorunu, terakki, eleştirel söylem analizi, Hutbe-i Şamiye

Bediüzzaman Said Nursi is one of the significant figures who lived in the time of collapse of Ottoman Empire and the during establishment of the Republic of Turkey. Specifically, he was interested in social and political issues during the constitutional period and he spent efforts to find some solution for the social problems of the current society. While doing all these works he actively connected with many social groups during his time. Depending on his relations with social groups he gave a ceremony in Damascus in 1911. In his Damascus ceremony he dealt with the questions of backwardness of Muslims and tried to produce some solution for progress of the society. His ceremony which is preached to a large number of people including scholars was translated into Turkish and published as a booklet. This booklet is very important data for my thesis in order to understand his way of approaching current problems of the early 20th century.This study uses critical discourse analyzes in findings obstacles, solutions and goals of the ceremony. Within this usage I considered on a specific social problem which is backwardness of Muslims in early 20th century instead of considering on a research question. Therefore, backwardness of Muslims as a main social problem is the center of this thesis. I analyzed this social problem within conceptual and contextual framework. This study is an attempt to understand the underestimated narratives and sayings of everyday life which becomes important object in a discourse studies. Moreover, this study focuses on these narratives and sayings of the ceremony in a frame of times and spaces, relations of prejudice groups, social norms, and social information and values as an object of discourse. While doing critical discourse analyze I used Fairclough's Dialectical Relation Approach in his critical discourse analyze in my study. The first chapter of this thesis is separated a general introduction to the concept of discourse and discourse analyze. Then in second chapter, I elaborated the question of backwardness of Muslims as an object of discourse analyze in the Ottoman modernization process as a central issue of this thesis. In the third chapter, I dealt with the ideological movements and how the bureaucrats look on the same problem and which kind of solution they had for progress. The fourth chapter of the thesis is dedicated to a general bibliography of Said Nursi and analyze of the ceremony.Keywords: Bediuzzaman Said Nursi, Backwardness, Progress, Critical Discourse Analyze, Damascus Ceremony