Basra Körfezi`nde İngiliz – Amerikan rekabeti: Bureymi ihtilafı örneği (1950 – 1960)

Abstract

Bu tez, Arabistan Yarımadası'nın güneydoğusundaki Bureymi Çölü'nde sınırların belirlenmesi esnasında yerel aktörler ile küresel aktörler arasında yaşanan ilişkilerin seyrini ve İngiliz çıkarlarıyla Amerikan çıkarları arasındaki uyuşmazlığın sebeplerini incelemektedir. ABD'nin küresel liderlik pozisyonunu ve Ortadoğu'daki büyük aktör rolünü İngiltere'den devraldığı bilinmektedir. Literatürde iki ülke arasındaki ilişkilere atıf yapılırken special relationship kavramı kullanılmaktadır. Ancak ortak çıkarları gereği `özel ilişkiler` olarak tanımlanan bu münasebet aynı zamanda iki ülke arasında anlaşmazlık yaşanan durumların oluşmasını engelleyememiştir. 1930'lardan itibaren ABD'nin Suudi Arabistan üzerinde artan nüfuzu, Arap Yarımadası'nın doğusunda eskiden beri hâkim güç olan İngiltere'nin çıkarlarıyla belli ölçüde çatışmaya başlamıştır. İngiltere, statükoyü sürdürmeye çalışırken ABD'nin bölgede kendine yer açmaya çalıştığı görülmüş, buna bağlı olarak Bureymi üzerinde Suudi Emiri, Abu Dabi Emiri ve Umman Sultanı arasında yaşanan ihtilafın arkasında bölgede yaşanan İngiliz – Amerikan rekabeti yer almıştır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, Ortadoğu genelinde ve Basra Körfezi özelinde ABD ile İngiltere arasında 1950'li yıllarda bir güç değişimi yaşanıp yaşanmadığını Bureymi ihtilafı üzerinden ele alarak sorgulamak olmuştur. Bunu yaparken klasik tarih araştırma yöntemi kullanılmış olup İngiliz, Amerikan ve Suudi birincil kaynakları ile aynı alanda yayınlanmış ikinci el kaynaklar birlikte değerlendirilmiştir. Çalışmanın elde ettiği veriler, ismi geçen bölgede İngiliz çıkarlarını temsil eden petrol şirketleriyle Amerikan merkezli petrol şirketleri arasında yer kapma yarışının yaşandığını göstermiştir. Mevcut literatüre göre, ABD'li ARAMCO şirketi Suudi Arabistan'ı İngiliz himayesindeki Abu Dabi ve Umman'a karşı desteklemiştir. Bu durum, İngiliz – Suudi ilişkilerinde gerginliğe yol açmıştır. ABD'nin aktif rolüyle mesele tahkime taşınmışsa bile sonuç alınamamıştır ve böylece Bureymi ihtilafı, 1974'te imzalanan Cidde Antlaşması'na kadar devam etmiştir. Bu dönemi inceleyen araştırmaların bir kısmı, ABD'nin bölgede üstünlüğü İngiltere'nin elinden çekip aldığını savunmuştur. Bir kısım çalışmalarda ise ikili arasındaki ortak çıkarlar gereği bölgede güç değişimi yaşandığı öne sürülmüştür. Bu çalışmanın sonunda ise iki görüş arasında bir bakış benimsemiştir.Anahtar Kelimeler: İngiliz-Amerikan rekabeti, Basra Körfezi, Bureymi, Arabistan, Sınır ihtilafı.

This dissertation investigates the course of the relations between regional actors and global actors during boundary drawing process in Buraimi Oasis in Southeast Arabia and focusing on the clash of interest between Britain and US. The United States succeeded Great Britain as the dominant global power and assumed the role as a major player in the Middle East. From studying the literature, we can see that historically Britain referred to ties between itself and America as a `special relationship`. However, this `special relationship`, which is largely defined for the sake of their common interests, could not prevent confrontational situations from arising between the two countries. From the 1930s, a growing American influence on Saudi Arabia, would oppose Britain's interests in the region, a dominant power in the region. This manifested as a power struggle between the two nations relating to the Buraimi Oasis. Sovereignty of the Buraimi was claimed by three states; Saudi Arabia, Abu Dhabi and the Omani Sultanate. Behind the problem was Anglo-American rivalry in the region, with Great Britain trying to maintain the status quo and America attempting to gain a foothold in the region. This study aims at questioning whether a shift in power took place between the US and Britain in the 1950s in the Middle East / Basra Gulf in particular through the Buraimi dispute. In doing so, historical research method has been used to collect data from British, American and Saudi primary resources and related secondary resources. Hence the present study is based on both resources. Findings show that a scramble between the oil companies representing British interests and American based oil companies took place in Buraimi. According to existing literature, American-Arabian oil company, ARAMCO, backed Saudi Arabia against British backed Abu Dhabi and Oman. This caused Anglo-Saudi relations to become strained. Even though the US' influential attempts at mediation to help both sides to have recourse to arbitration, they achieved no result to ease the tension and the Buraimi conflict lasted until the Treaty of Jeddah in 1974. Studies relating to that period are divided into two approaches. The first group argued that the US dispossessed Britain of hegemony in the Gulf. Whilst the second group have adopted the view that both the US and UK managed to exchange power in the region to maintain their common interests. Finally this study reached a conclusion in between the two viewpoints.Key Words: Anglo-American rivalry, Basra Gulf, Buraimi, Arabia, boundary dispute.