Case grammar and case roles in Turkish

Abstract

200 ÖZET İki bölümden oluşan bu çalışmada Türkçedeki eylemleri Fillmore'un ilk olarak 1968'de ortaya koyduğu ve sonraki yıllarda geliştirdiği (1971, 1977) Durum Dilbilgisi Modeli'ni temel alarak sözdizimsel ve anlamsal yapı bakımından incelemeye çalıştık. Durum Dilbilgisi'nin amacı genel olarak tek yargılı tümcelerin öğelerini, bu öğelerin birbirleriyle ve eylemlerle olan ilişkilerini anlamsal açıdan ortaya koymak olduğunu belirttik. Çalışmanın birinci bölümünde Durum Dilbilgisi Modeli'ni kuramsal çerçeve içinde, tarihsel gelişmeleri de göz önünde bulundurarak inceledik. Ayrıca, bu model çerçevesinde diğer dilbilimciler tarafından yapılan çalışmalara da tasaca değindik. Çalışmanın ikinci bölümüne ise Türkçenin yapısal ve anlamsal özelliklerini belirterek başladık. Bu bölümde amaçlanan temel çalışma Türkçedeki eylemlerin tek yargılı tümcelerde durum rolleri taşıyan öğelerle kurduğu anlamsal ilişkiye göre bir sınıflandırmasını yapmak olduğu için bu amacımıza en uygun model olarak Durum Dilbilgisi Modelini seçtik ve Türkçedeki eylemleri bu modelden yola çıkarak incelemeye çalıştık. Sadece anlamsal ya da yapısal bir çalışmanın bir dili incelemede yetersiz kalacağından Türkçe eylemleri tek yargılı tümceler bağlamında hem sözdizimsel hem de anlamsal bir sınıflandırma içinde inceledik. Buna göre Türkçede sözdizimsel yapı olarak on farklı tek yargılı tümce türünün bulunduğunu belirledik ve bu tümcelerdeki eylemleri diğer öğelere yüklediği anlamsal rollere göre Durum Dilbilgisi Modeli çerçevesinde sınıflandırmaya çalıştık.201 Son olarak biçimsel olarak aynı olan bir eylemin birden fazla durum çerçevesinde görülebildiğini, başka bir deyişle farklı bağlamlarda farklı durum rolleri ile anlamsal ilişkide bulunabildiğini örneklerle gösterdik ve bu durumun eylemde çok anlamlılığı ortaya koyduğunu belirttik. Bu çalışmayla biz Durum Dilbilgisi Modeli'nin tümceyi anlamsal açıdan çözümlemede güçlü bir model olduğunu göstermek istiyoruz. Bir tümcedeki anlam bulanıklığının ancak o tümcedeki öğelerin eylemle kurduğu anlamsal ilişkinin çözümlenmesiyle giderileceğini örneklerle göstermeye çalıştık. Tümcenin derin yapısındaki bu anlamsal ilişkiler yüzey yapı durum eklerinin tersine evrenseldir, kişiden kişiye farklılık göstermez. Buna bağlı olarak tümcenin anlamsal çözümlenmesinde derin yapıya inilmesinin ve yüzey yapıda açıkça görülmeyen fakat derin yapıda anlamsal olarak tümcenin bir parçası olan durum rollerini incelemenin önemi ve gerekliliği tartışılamaz bir boyuttadır.

198 SUMMARY This study consisting of two main chapters has attempted to a comprehensive analysis of Turkish predicates in a synto-semantic way. The main idea of Case Grammar model, as we stated before, is the semantic roles carried by the arguments to their predicates in a proposition. In the first chapter of this work, we examined the Case Grammar Model and in the second we studied Turkish from a Case Grammar perspective. Our goal in the use of this model for the linguistic analysis of Turkish clause structure is to illustrate the power of Case Grammar approach for the semantic analysis of obligatory sentential elements and their interrelations. Afterwards, we have made a structural description of Turkish referring to word order structure and major word classes. In the major word classes section, noun phrases, adjectives and verbs have been studied. In the forthcoming sections Turkish verbs have been analyzed syntactically on the basis of the classification in Quirk, et. al. (1985). Within this synto-semantic catalogue firstly we have classified the predicates into four main groups according to the number of obligatory nominal elements that are syntactically in relation with the predicate. Later on, we have made a sub-classification in each main group with respect to the Case roles of the arguments. In the semantic sub-classification of one-place predicates there are seven semantic categories of predicates with respect to the Case role of their only argument in the199 subject position. The two-place predicates, which are syntactically in relation with two arguments occur in four syntactic types: 1. SOV type, 2. SAV type, 3. SPV type and 4. SOCV type. Semantically, these four syntactic types are sub-classified in themselves according to the Case environments involved in the structure. In the sub-classification of three-place predicates there are two syntactic structures. In the SOAV type the Object stands for the direct or indirect object and the Adverbial for place or time. As with the predicate, it has a complex-transitive structure. Semantically there are twelve verb types belonging to this syntactic structure. In the SOIV type structures, there are two objects; one is direct and the other is indirect resulting with a ditransitive structure in the verb. Semantically, there are four types of predicates with respect to their Case assignment onto the three noun phrases in the sentence. Our last main category in this section is the four-place predicates^ which are in relation with four elements in a sentence. There are not so many examples to these predicates. Generally, we observe such scenes in the case that the predicate has a sense of activity initiated by an Agent from a Source and directed to a Goal. There are two entities indicating two types of direction. Moreover, there is a moving entity under the Object Case in this direction-oriented scene.