Türkiye Türkçesinde eylemsilerle kurulan tümcelerin yapısı

Abstract

Ill ÖZET Her dil, yüzey yapıda birden fazla yargıyı, benzer ya da farklı biçimlerde bir araya getirerek birleşik tümce oluşturmaktadır. Türkiye Türkçesinde birleşik tümce oluşturma görevi büyük oranda eylemsi eklerine yüklenmiştir. Eylemsi eklerini alan eylemler özel bir sözcük türü olan ve sözdizimsel bir amaçla donanan eylemsileri, eylemsiler de üzerlerine öğe alarak yan tümceyi, yan tümce ise temel tümcenin içerisine derin yapıdan itibaren yerleşerek girişik birleşik tümceyi oluşturmaktadır. Girişik birleşik tümce dil uzmanlarınca tartışılan bir tümce türüdür. Bu çalışmada birleşik kabul edilen, yapısıyla birlikte neden birleşik olduğu ortaya konmaya çalışılan bu tümce türünün bazı dil uzmanlarınca basit sayılması, tartışmanın merkezini oluşturmaktadır. Bu tartışmanın önemli bir yanı ise girişik birleşik tümce üzerine ortaya konan görüşlerin aynı zamanda dil incelemelerinde kullanılan yöntemlerin tartışmasını da yansıtıyor olmasıdır. Bu çalışmada eylemsilerin yüklem görevini üstlenerek oluşturdukları yan tümceler hem temel tümcenin bir öğesi olma özelliği hem de gösterdiği öbek yapısı açısından formüller ve dizim ağaçları kullanılarak betimlenmiştir. Betimlemenin ardından eylemsilerin oluşturduğu yapıların benzer bir üretim sürecinde gerçekleştiği görülmüş, sayılı yapıların tüm eylemsi yapılarını ürettiği anlaşılmıştır. Başka dillerde birden fazla yargıyı birleştirmek için bağlaçlar ve ilgi adıllarının yaptığı bağlayıcılık görevini Türkçenin sözdizimsel bir ek türü olan eylemsi ekleriyle yaptığı, bu çalışmada yapılan karşılaştırmalarla da görülmektedir. Türkçenin diğer dillerle olan böylesi bir bakışımlılığının üzerinde durulmasıyla dil öğretiminin özellikle de yabancı dil öğretiminin kolaylaşacağı anlaşılmaktadır. Eylemsilerin çekimli bir eylem gibi üzerine öğe alabilmesi, zaman-kişi kategorilerini taşıyabilmesi, eylemsilerin oluşturduğu yapılarınIV bir yargı bildirdiğini göstermektedir. Taşıdıkları bu yargıyla da temel tümceye bağlanarak birleşik tümce oluşturabilmektedirler. Anahtar sözcükler: Türkiye Türkçesi, eylemsiler, birleşik tümce, girişik birleşik tümce, yan tümce, eylemsi ekleri

SUMMARY STRUCTURE OF THE COMPOUND SENTENCES FORMED WITH VERBALS IN MODERN TURKISH Every language forms compound sentences by bringing together sentences on the surface structure in similar or different ways. In Modern Turkish to a great extent, verbal suffixes are used to form compound sentences. Verbals, created by adding verbal suffixes to verbs, generate subordinate clauses by getting grammatical elements and, in turn, these subordinate clauses constitute verbal compound sentences (girişik birleşik tümce) by settling into the main clauses from deep structure. Linguists and grammarians discuss verbal compound sentences whether they are compound or not. In this study, these kind of sentences are considered as compound and it is proved why they should be named as compound. Some grammarians consider these sentences as simple and this idea is at the center of the discussion in this study. This thesis also discusses the current methods of linguistic investigations contucted among grammarians in Turkey. In this study, subordinate clauses in which verbals are predicates are described by bracketing and using tree diagrams. Following the description, it is seen that limited structural formules generate all verbal phrases. While using conjuctions and relative pronouns to connect sentences in other languages, this function is performed by verbal suffixes which are syntactic components in Turkish. It is understood that emphasizing this functional similarity between Turkish and other languages will make easier to acquire native and teach foreign languages. The structures which are made of verbals indicate a judgement because verbals can governVI elements like the predicate of main clause and convey tense-person category. Thus, they can make up compound sentences by connecting to the main clause. Key words: Modern Turkish, verbals, compound sentence, verbal compound sentence, subordinate clause, verbal suffixes