Osmanlı`dan Cumhuriyet`e ilköğretimde tarih öğretiminin dönüşümü (1869-1950)

Abstract

Bu çalışmada amaç, Osmanlı Devleti'nin son döneminde ve yeni Türkiye'de (1869-1950) ilköğretimde tarih öğretimini ve okutulan tarih ders kitaplarını incelemektir. Çalışmada yöntem olarak tarihsel metod (historical method) kullanılmıştır. Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivi belgeleri ile Türk Tarih Kurumu ve Milli Kütüphaneden elde edilen dönemin tarih ders kitapları doküman analizi yoluyla incelenmiştir. Modernleşme sürecindeki Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında pek çok alanda olduğu gibi eğitim alanında da hem bir süreklilik hem de bir kopuş bulunmaktadır. 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ilkmekteplerde okutulmaya başlanan Tarih dersi, Abdülhamid'in iktidarı boyunca hanedan merkezli ve Osmanlıcı bir tarih anlayış sergilemiştir. İttihat ve Terakki'nin iktidarı ile tarih ders kitaplarında resmi ideoloji değişmeye başlamıştır. İttihat ve Terakki döneminde hanedana çok sert eleştiriler yapılmaya başlanmıştır. Tarih ders kitapları bu dönemde gelişen ulusçuluk düşüncesine bağlı olarak Türkçü bir kimlik sergilemeye başlamıştır. Cumhuriyet dönemi İttihat ve Terakki'nin bıraktığı mirası sürdürmüştür. Bu dönemde Tarih ders kitaplarında hanedan merkezli anlayış artık tamamen terk edilerek, Türkçülük ile birlikte milli ve seküler bir görünüm ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti de kısmen reddedilmeye başlanmıştır. Tarih ders kitaplarında Türkler, uygarlığın merkezine yerleştirilmeye çalışılmıştır. 1939 -1950 arası Tarih ders kitaplarında ise Türkçü, milli ve seküler anlayış sürdürülmekle birlikte hümanist etkiler Tarih ders kitaplarının ana çerçevesini belirlemiştir. 1939 yılı sonrasında tarih öğretiminin nasıl yapılması gerektiği yönünde metodolojik arayışlara da girilmiştir. Milli ve seküler tarih anlayışı cumhuriyet döneminde güçlü bir pozitivist, tarihselci ve romantik tarih anlayışıyla desteklenmiştir.

The aim in this study is to examine history teaching as well as History course books of primary schools in the late period of Ottoman Empire and Turkish Republic (1869-1950). The method of the study is historical method. Documents acquired from Ottoman and Republican Archives, and History course books from Turkish Historical Society and National Library were analyzed with the method of document analysis. There were both continuity and disengagement between Ottoman Empire in the modernization process and Turkish Republic in terms of education as well as a number of other fields. History lesson, which was begun to be taught in 1869 with `Maarif-i Umumiye Nizamnamesi`, focused on the Royal Family and Ottoman Empire in the reign of Abdulhamid. With the reign of Committee of Union and Progress, formal ideology in History course books began to change. In this period, Royal Family faced harsh criticism. History course books began to symbolize a Turkist identity associated with nationalism ideas in the period. Republican period continued the legacy of Committee of Union and Progress. In this period the focus on royal family was abandoned and Turkist along with nationalist, secular point of view emerged. Ottoman Empire was partially rejected, too. Turks were the focus of civilization in history course books. In 1939-1950, Turkist, nationalist, secular point of view continued but the main point of view in History course books was humanism. After 1939, methodological search on how to teach history began. Nationalist and secular understanding of History was supported by positivist, historical and romantic understanding of History in the Republican Period.