Corpus-driven lexical profiles of Turkish fear verbs and metaphorical profiles of somatic fear idioms in Turkish

Abstract

Tezin bir amacı Türkçede öznel deneyim anlatan korku eylemlerinin (Kork-, tırs-, ürk-, irkil- ve ürper-) Türkçe Ulusal Derleminden (TUD Demo) alınan dizinlerden sözcük profillerini belirlemektir. Bu amaçla `genişletilmiş sözcük birimler modeli` kullanılmış ve korku eylemlerinin eşdizim, dilbilgisel eşdizim, anlamsal tercihleri ve ezgileri saptanmıştır. Ayrıca sözcükler korkuyu kavramlaştırmaya dönük olduğundan aralarındaki ince ayrıntıları göstermek için sözcüklerin duygu alan yazınında korkuya ait bilişsel değerlendirme örüntüsüne göre durumları da saptanmıştır. Tez için ikinci araştırma konusu Türkçedeki somatik korku deyimlerinin kavramsal metafor ve metonomi profillerinin belirlenmesi olmuştur. Derlem çıkışlı bir çalışma olan tezde TUD'dan alınan korku eylemlerine ait bağlı dizinler dizin yoluyla eşdizimlilik yöntemiyle analiz edilmiştir. Sözcüğe özgü eşdizim, dilbilgisel eşdizim, anlambilimsel tercihler, ezgiler ve sözcüğün işaret ettiği tepki ya da duygunun bilişsel işlem örüntüleri korku konusundaki ruhbilimsel, fizyolojik, davranışsal ve bilişsel yönlerle ilişkilendirilerek çok alanlı yorumlar yapılmıştır. İncelenen somatik deyimlere gelince, deyimler tezde belirtilen sözlüklerden derlenmiş ve fizyolojik temelli ve kültürel şemalı olanlar biçiminde iki grupta incelenmiştir. Deyimlerin ardında yatan bilişsel mekanizmalar irdelenerek metaforik profilleri çıkarılmıştır. Derlem çıkışlı sözcük profili çalışması neticesinde sözcüklerin kendine özgü eş seçim ve davranış örüntüleri ve korku kavramının hangi bileşenlerini yansıttıkları sadece sezgi ile ulaşılamayacak derecede ayrıntılı olarak çıkarılmıştır. Buna göre kimi sözlüklerde eş anlamlı gibi sunulan korku eylemlerinin çoğu zaman birbirinin yerine kullanılabilirlikten uzak olduğu ve bunun Türkçeye hangi ölçüde anlatım zenginliği kattığı görülmüştür. Somatik deyimlerin analizinden ise, bu deyimlerin kimisinin korkunun evrensel fizyolojik belirtilerini kavramlaştırırken kimilerinin tamamen kültürel senaryolarla güdülendiği ve korkunun Türk kültüründe beden parçalarına veya organlarına saldıran zarar verici bir güç olarak görüldüğü saptanmıştır. Ayrıca sözcük birimlerin aksine, somatik deyimlerin sadece şiddetli korku anını kavramlaştırdığı saptanmıştır. Anahtar Sözcükler: Korku, sözcük profili, Türkçe somatik deyimler, metafor, derlem çıkışlı.

One aim of the thesis was to identify the lexical profiles of Turkish verbs that express subjective experience of fear (Kork-, tırs-, ürk-, irkil- ve ürper-) through concordances extracted from Turkish National Corpus (TNC Demo). To this end, the model of extended units of lexical units was used and the collocates, colligates, semantic preferences and prosodies of the words were determined. Since the words are meant to conceptualise fear, the cognitive appraisal patterns of the fear verbs compared to the one in the emotion literature were also identified in order to reveal any fine grained differences between them. The second area of our research was to demonstrate the conceptual metaphor and metonymy profiles of the somatic idioms of fear in Turkish. In the corpus-driven study the concordances of the fear verbs obtained from TNC were analysed by means of the approach collocation-via-concordance. Multi-disciplinary comments were made in which verb-specific collocates, colligates, semantic preferences, prosodies and cognitive appraisal patterns of the affective state or reaction that the verb denotes were associated with psychological, physiological, behavioural and cognitive aspects. As for the somatic idioms studied, they were compiled from the dictionaries mentioned in the thesis and analysed under the two groups of physiologically grounded idioms and culturally schematised ones. Their metaphoric profiles were identified with specific emphasis on the cognitive mechanisms that motivate the idioms. As a result of the corpus-driven lexical profiling study, the idiosyncratic co-selectional and behavioural patterns and which aspects of the concept of fear they profile were identified in fine details which could not have been done merely by intuition. It was observed from this analysis that the verbs concerned which are presented as synonyms in some dictionaries are often far from intersubstitutability and to what extent this enriches the expressivity of Turkish. As for the analysis of the somatic idioms, it was found that whereas some of them conceptualise the universal physiological indexes of fear, the others are completely motivated by cultural scenarios. It was also concluded that fear is conceptualised in Turkish culture as a damaging force that attacks the body parts or organs. Lastly, unlike the lexical items, the somatic idioms were found to conceptualise only very intense fear as it is felt in the present time. Key words: Fear, lexical profile, Turkish somatic idioms, metaphor, corpus-driven.