Modernleşme döneminde Osmanlı düşünce dünyasında evrim teorisi tartışmaları

Abstract

Canlıların nasıl ortaya çıktığı ve çeşitlendiği tarih boyunca merak edilen konulardan biri olmuştur. Konuyla ilgili olarak Antik Yunan'da başlayan ve Orta Çağda Müslüman bilimciler tarafından geliştirilen, canlılığın ortak bir kökenden geldiği ve zaman içerisinde değişerek ve gelişerek bugünkü halini aldığına dair görüşler bildirilmiştir. Ardından Avrupa Aydınlanması ile birlikte bu düşünceler Lamarck ve Darwin tarafından Evrim Teorisi başlığı altında bilimsel temellere dayalı olarak açıklanmıştır. Avrupa'da evrim teorisi ile ilgili tartışmalar yapılırken Osmanlı aydınları da eş zamanlı olarak eserleri vasıtasıyla evrim teorisini hem tanıtmış hem de tartışmıştır. Buradan hareketle araştırmamız da Osmanlı Devleti'nin 19.yy'da modernleşme adımlarını atmasıyla birlikte, Avrupa'da büyük ses getiren bilimsel tartışma konularından biri olan Evrim Teorisi'nin, Osmanlı aydınları tarafından ne şekilde ele alındığının incelenmesi üzerine olmuştur. Konuyla ilgili; Ahmet Mithat Efendi, Ali Sedad Bey, Hoca Tahsin Efendi, Ethem Necdet, Subhi Edhem, Mustafa Satı Bey ve İsmail Fenni Ertuğrul gibi birçok kişi Lamarck ve Darwin'in evrim teorileri hakkında çeşitli makale ve kitaplarda görüşlerini dile getirmiştir. Ayrıca Ahmet Nebil, Baha Tevfik ve Memduh Süleyman gibi aydınlar da birçok çeviri eser yayınlayarak Evrim Teorisi'nin tanıtılması ve tartışılması adına katkıda bulunmuştur. Araştırmamızda Osmanlı aydınlarının evrim teorisi hakkındaki görüşleri, bizzat kendi eserlerinden ve birincil kaynaklardan ele alınarak oluşturulmuştur. Aydınların evrim teorisine bakış açıları, kendilerinin karakteristik yaklaşımları ile birlikte sunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı'da Evrim Teorisi, Evrim Tarihi, Osmanlı Modernleşmesi, Osmanlı'da Bilim, Evrim Teorisi.

How living things emerged and diversified has been one of the subjects of concern throughout history. Opinions regarding livings things starting in ancient Greece and developed by Muslim scientist in the Middle Ages, came from a common origin and took the from today by changing and evolving over time. Then these thoughts with the European enlightenment were explained by Lamarck and Darwin on the basis of scientific basis under the title of Theory of Evolution. Simultaneously, the Ottoman intellectuals both introduced and discussed the theory of evolution through their works, while discussions were made about the theory of evolution in Europe. From this point of view, it has been on the examination of how the Theory of Evolution, one of the most important scientific debates in Europe, was handled by the Ottoman intellectuals with the Ottoman State taking modernization steps in the 19th century. Many people like Ahmet Mithat Efendi, Ali Sedad Bey, Hoca Tahsin Efendi, Ethem Necdet, Subhi Edhem, Mustafa Sati Bey and Ismail Fenni Ertugrul have expressed their own views in various articles and books on Lamarck and Darwin's theories of evolution about the subject matter. In addition, intellectuals such as Ahmet Nebil, Baha Tevfik and Memduh Süleyman have published many translations and contributed to the introduction and discussion of the Theory of Evolution. In this research, the opinions of the Ottoman intellectuals about the theory of evolution have been created by considering their own works and primary sources. Intellectuals' view of the theory of evolution is presented along with their characteristic approaches.Keywords: The Theory of Evolution in Ottoman Empire, History of Evolution, Ottoman Modernization, Science in Ottoman Empire, Theory of Evolution.