Öğrenci tükenmişliğini yordamada stresle başaçıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve anne-baba tutumları değişkenlerinin incelenmesi

Abstract

Bu araştırma, öğrencilerin cinsiyet, sınıf düzeyi, öğrenim gördükleri okul türü ve algılanan başarı düzeyine göre tükenmişlik düzeylerini incelemek ve öğrenci tükenmişliğinin; stresle başaçıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve anne-baba tutumları değişkenleri ile arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılan betimsel bir çalışmadır. Araştırmanın çalışma grubunu, 2010?2011 eğitim öğretim yılında Mersin merkez ilçelerinde bulunan liselerin hazırlık, 9, 10, 11 ve 12. sınıflarında öğrenim gören 1385 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmada öğrencilerin tükenmişlik düzeyini belirlemek amacıyla Çapri, Gündüz ve Gökçakan (2011) tarafından Türkçeye uyarlaması, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan ?Maslach Tükenmişlik Envanteri-Öğrenci Formu? (MTE-ÖF); stresle başaçıkma tarzlarını belirlemek amacıyla Şahin ve Durak (1995) tarafından kısaltması ve uyarlaması yapılan, ?Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği? (SBTÖ); sınav kaygısı düzeyini belirlemek amacıyla Öner (1990) ve Albayrak Kaymak tarafından Türkçe'ye uyarlanan ?Sınav Kaygısı Envanteri? (SKE); yetkinlik beklentisini belirlemek amacıyla Çelikkaleli, Gündoğdu ve Kıran-Esen (2006) tarafından Türkçe'ye uyarlanan ?Ergenlerde Yetkinlik Beklentisi Ölçeği? (EYBÖ); ana-baba tutumlarını belirlemek amacıyla Kuzgun (1972) tarafından geliştirilen, daha sonra Eldeleklioğlu (1996) tarafından revizyonu yapılan ?Ana Baba Tutum Envanteri? (ABTE) ve kişisel bilgilerin tespit edilmesi amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan ?Kişisel Bilgi Formu? kullanılmıştır.Öğrencilerin cinsiyet, sınıf düzeyi, öğrenim gördükleri okul türü ve algılanan başarı düzeyine göre tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılmasında bağımsız gruplar için t-testi ve tek yönlü varyans analizi; diğer taraftan tükenmişlik düzeylerini stresle başaçıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve anne-baba tutumlarının yordayıp yordamadığını belirlemek amacıyla ise korelasyon, çoklu regresyon ve aşamalı regresyon analizleri yapılmıştır. Analizlerde SPSS (Statistical Package for the Social Sciences / Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paket Programı) 16.0 kullanılmıştır.Araştırmada, erkek öğrencilerin tükenmişlik düzeylerinin, tükenme ve duyarsızlaşma boyutlarında kız öğrencilerden yüksek olduğu; tükenme alt boyutunda hazırlık sınıfı, duyarsızlaşma alt boyutunda 9. sınıf ve yetkinlik alt boyutunda ise 11. sınıf öğrencilerinin daha fazla tükenmişlik yaşadıkları; Fen Lisesi, Anadolu Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi ve Anadolu Öğretmen Lisesi öğrencilerinin üç alt boyutta da yüksek tükenmişlik yaşadıkları saptanmıştır. Algılanan başarı düzeyinde ise, tükenme boyutunda anlamlı bir fark tespit edilememesine karşın, başarı düzeylerini düşük algılayan öğrencilerin duyarsızlaşma ve yetkinlik alt boyutlarında yüksek tükenmişlik yaşadıkları belirlenmiştir. Bunun yanında, MTE-ÖF'nin üç alt boyutunda en fazla yordama katkısını akademik yetkinlik değişkeninin sağladığı saptanmıştır. Bu değişkenin yanı sıra, tükenme alt boyutunda olumlu stresle başaçıkma ve sınav kaygısının; duyarsızlaşma alt boyutunda olumsuz stresle başaçıkma ve sınav kaygısının; yetkinlik alt boyutunu ise sosyal destek arama yaklaşımı ve demokratik ana-baba tutumlarının yordadığı belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Öğrenci, tükenmişlik, stresle başaçıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve ana-baba tutumları.

The present research is a descriptive study aiming to examine the burnout level of students according to gender, grade level, the type of school they attended and perceived level of academic achievement; and to investigate the relationship between student burnout with the coping with stress, test anxiety, academic self-efficacy and parental attitudes. The study group consisted of 1385 high school students ranging from the preparatory to 12th grade attended various high schools in 2010-2011 educational year in Mersin central districts. ?Maslach Burnout Inventory-Student Survey? (MBI-SS), adapted to Turkish and conducted validity and reliability studies by Çapri, Gündüz and Gökçakan (2011) was used to measure burnout level of students; ?Coping Styles of Stress Scale? (CSSS), adapted to Turkish by Şahin and Durak (1995) was used to measure styles of coping with stress; ?Test Anxiety Inventory? (TAI), adapted to Turkish by Öner (1990) and Albayrak-Kaymak was administered to measure test anxiety level, ?Adolescence Self-Efficacy Scale? (ASES), adapted to Turkish by Çelikkaleli, Gündoğdu and Kıran-Esen (2006), was applied to measure self-efficacy, ?Parental Attitude Scale? (PAS), first developed by Kuzgun (1972) and then revised by Eldeklioğlu (1996) was applied to measure parental attitudes and ?Personal Information Sheet? designed by the researcher was used to gather personal information in the study.One-way analysis of variance (one way ANOVA) and t-test were used to compare the burnout level of students according to gender, grade level, the type of the school they attended and perceived level of academic achievement. Pearson product moment correlation, multiple regression analysis and stepwise regression analysis were used to investigate whether or not burnout level was predicted by coping with stress, test anxiety, academic self-efficacy and parental attitudes. SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) software 16.0 version was used in the statistical analysis.In the research, it was observed that the burnout level of male students is higher than female students in exhaustion and desensitization dimensions. Preparatory class students in exhaustion sub-dimension, 9th graders in desensitization sub-dimension, and 11th graders in self-efficacy sub-dimension of Maslach Burnout Inventory-Student Survey scored higher than other groups. Additionally, FASÖ students have high burnout level in all three sub-dimensions. Although no significant difference was observed in exhaustion dimension according to perceived achievement level, it was stated that the students perceiving their achievement level low scored higher in desensitization and self-efficacy sub-dimensions of Maslach Burnout Inventory-Student Survey. Besides, it was observed that academic self-efficacy predict 14% of the variance in burnout, 10% in depersonalization and 20% in self-efficacy. Apart from this variable, it was found that exhaustion sub-dimension was predicted by optimistic approach and test anxiety, desensitization sub-dimension by coping with stress and test anxiety, self-efficacy sub-dimension by search for social support approach and democratic parental attitudes.Key Words: Student, burnout, coping with stress, test anxiety, academic self-efficacy, parental attitudes.