İzlenimcilikten gerçeküstücülüğe resim-edebiyat ilişkisi

Abstract

XIII. ÖZET XIV. Louis devrine kadar bütünüyle sarayın koruması altında bulunan sanat ve edebiyat, bu dönemden sonra daha geniş bir alana yayı imaya başlar, kent yaşamı önem kazanır. Burjuvazi yavaş yavaş kültürün bütün dallarına sahip çıkar. Bu koşullar altında, XVIII. yüzyılda aydın farklı bir konum kazanır, bilimsel ve edebi çalışmaları artık ası! mesleği olarak kabul görmeye başlar. Ancak edebiyatın orta sınıf dünya görüşü ile kaynaşması ve be nimsenmesi, resimle karşılaştırıldığında daha çabuktur. Daha ko lay taşınan, daha ekonomik bir ürün oluşunun bunda payı büyüktür. XVIII. Yüzyılda entellektüel üstünlük, Fransa'dan ekon omik ve siyasal alanlarda daha ileri olan ingiltere'ye geçer. XVIII. İngiltere'sinde ressamların ve yazarların biraraya geldiği `Coffe-House`lar sanatsal yaşamın odaklandığı noktalardır. Er kan Romantiklerde gerek edebiyat, gerekse resimde aydınlanmanın ardından gelen düş kırıklığıyla uzak ve bilinmey ene duyulan özlem, ölüm, gece, yalnızlık, sık rastlanan konular haline geiir. Erken Romantizm devrimle bir yenilgiye uğrar. Dev rimin ve Neo-Klasisizm (Yen i- Klasik akım) in ardından Romantiz min yeniden canlanışıysa `Sanat İçin sanat` ilkesinin yaygınlaşmasını beraberinde getirir. Paris bundan böyle Avru pa'nın sanat başkenti haline gelir. Romantik dönem için müzik ve şiir en önemli sanat dallarıdır. Bu yıllarda sanat yeniden gizeme ve çılgınlığa yönelir, gerek edebiyat, gerekse resimde mistik özellikler taşıyan Kuzey sanatına canlı bir ilgi uyanır. Ortak düşünceleri paylaşan yazar, şair ve ressamlar biraraya gelerek toplantılar düzenlerler, bu toplantılar daha sonra konumuz kap samındaki akımlarda sık sık göreceğimiz resirn-edebiyat alışverişinin erken örnekleridir. Romantizme karşı ilk yazınsal tepki 1830'larda Par naz şairlerinden gelir. İçinde res imsel 87öğeler barındıran Parnas, yüzyıl sonunda izlenimcilikle resmin kazanacağı ağırlıklı önemin habercisidir. Romantik'^dö nemde Victor Hugo 'nun çevr esinde oluşan sanatçı topluluğunun bir benzeri gerçekçilerin Courbet çevresinde oluşturdukları toplu luktur. Gerek resim gerekse edebiyatta. Romantizm karşıtı, ah lakçı ve toplumsal mesajlar taşıyan yapıtlarla karşılaşırız. Bu dönemde taş baskının bir anlatım yolu olarak kullanılması to plumsal amacın bir ifadesidir. Taş baskı dizi romanın plastik sanatlardaki karşılığıdır, plastik sanatlarda da sanattan zevk almayı yaygı ulaştırır. Parnas akımı nasıl şiirde res imsel i gerçekleştirmek isterse, gerçekçilerin amacı da plastik sanat larda bile yaz msa I ilktir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında resim sa natı giderek önem kazanır, izlenimci resim konunun tüm yazınsal öğelerinden vazgeçerek, deneyler ve gözlemlerle de steklenen, bütünüyle `res imsel` bir anlayış geliştirir. Edebiy atçılarla ressamlar arasındaki kişisel bağlantılar ve sanatsal alışveriş açısından baktığımızda Gautier'nin, Zoia'nırı, Baude- laire'in ve Mallarme'nin İzlenimci ressamlarla ilişkileri en dik kat çekici noktalardır. Simgecilikte ise izlenime ilik' İn aksine `yazınsal*' öğeler ön plana çıkarılmıştır. Dönemin yazar, şair ve ressamları arasındaki bağlantılar çok yoğundur. Akım içinde en önemli sanat türleri olarak kabul edilen müzik ve şiir, resim sa natı üzerinde etkili olur. Simgeci resimde yaz msa Ilık, res imsel kaygılardan daha önemli bir yere sahiptir. Resimde Dışavurumculuğun başlangıcı Dte Bröck& ( Köprü) r» in kurul duğu 190 5 `tir ancak kökieri Gova'va. Gauquin'e, Van Goqh'a, Ensor'a ve Munch'e uzanır. Kuzeyden kaynaklanan akım, yalnızca resim sanatında değil, müzikte, edebiyatta, bilimde bir dünya görüşü olarak kendini gösterir. Dışavurumcu sanat kişisel açıklamalara önem verir. Ibsen, Nietzsche ve Kierke gaard 'da görülen yoğun bireysellik dönem edebiyatı üzerinde etkili olur. Arınmışlığı ve dolayısıyla etkiyi sağlayabilmek için gerekli olmayanı atmak, gerek resim, gerekse edebiyatta kul lanılan yöntemdir. Der Sturm ve Die Aktion adlı öncü sanat der gileri akımın sözcülüğünü yaparlar. Resirnsel kaygılara ağırlık 88tanıyan Fovistler için renk resimde en önemli unsurdur, üzerinde durulan resmin konusu değil sunuluş biçimidir Akımın yaz ınsa İlıktan uzak oluşuna karşın, Fovist ressamlar, özellikle Matisse ve Rouault kitap resimleme yoluyla resim ve edebiyat arasında önemli bağlantı noktaları oluştururlar. Mari- netti 1 909`da yayınladığı Fütürist bildiride geçmişle türn bağlan koparır, hızı, saldırganlığı, yurtseverliği ve savaşı yüceltir. Fütürizrn kısa bir sürede edebiyat, plastik sanatlar, müzik, fotoğrafçılık ve diğer sanat kollarını kapsayan bir akım haline gelir. Resimde örneklerini Boccioni, Carra, Balla gibi sa natçıların yapıtlarında gördüğümüz `Hız` ve `Devinim` isteği karşılığını Mayakovski, Oendrars ve Apo İtina ire* in şiirlerinde bulur. Hıza ve devinime duyulan bu ilgi hern itajyan, hern de Rus Fütüristleri için geçerlidir. Ancak, italyanların yıkıcılığa va ran öfkesi Rusîarda görülmez, daha yapıcı ve akılcı bir tutum söz konusudur. I. Dünya Savaşı yıllarında ortaya çıkan Dada, insanlığın savaşa sürüklemekle suçladığı uygarlığa karşı bir protesto niteliği taşır. Bir sanat akımından çok başka İd ırıcı bir hareket olan Dada birçok ressam, yazar, şairi biraraya getirir. Gerçeküstücülük edebiyat, şiir, resim, tiyatro ve birçok sanat dalını kapsayan bir akımdır. Gerçeküstücülük, Dadacılıktan ve bunun yarattığı büyük sarsıntıdan doğma mutlak bir başkaldırı hareketi olarak kendini akılcı ve Hristiyan kültürün değerlerine son vermek isteyen bir yıkıcı etkinlik olarak ilan eder. Şiir akım için en önemli sanat dalı durumundadır. Gerçeküstücülükte şiirsellik, `Oneirizm` ve `Otomatizm` resim de ve edebiyatta önemle üzerinde durulan noktalardır. 89

XIV. SUMMARY Art and literature., which were until the Louis XIV., under a total patronage of Aristocracy, spread through a wider range of society, so to say as a result of the emerging bourgeoisie. Gradually bourgeoisie started to patronize whole branches of cultural activities. In these circumstances, `The intellectual` acquires a different dimension accepting scientific and artistic studies as a real profession In itseif. Literature, of course, would have the widest circulation -compared to painting- in respect to its reproducibility and cheapness, though mainly among the growing new middle classes who provided a partic ular market for novels and long narrative poetry, in the XV IS 1th century England was the pioneer of new economic, social and political life, consequently intellectual superiority passed to the English. The `Coffe- Houses` where painters and writers gathered became the center of artistic life, in Pre- Romantics, themes as that loneliness, night became commonly used sub jects both in painting and literature due to the this enchant ment that came after the age of Enlightenment. Pre- Romanticisism was interrupt by the French Revolution. In France the effect of Neo- Classic is isrn was lessoned by a new wave of Romantic is isrn, which came after revolution, bringing forth the principal `Art for arts sake`. Henceforth Paris became the art center of Europe. Within the Romantic movement music and poetry were most important branches of art. during these years the art turns to the Mystic, is ism and insaneness, as fa vourite subjects. In both literature and painting, the North Eu ropean art became effective and the center of attraction for the other contemporary artisits and intellectuals. Sharing same thoughts romantic writers, poets and painters often came together and discuss of the literature and arts. First re action against Romantic is ism came from the Parnassian poets in-1830's. The Parnassian current which in itself contains pic- 90to rial subjects is announcing a period where painting will appear in a superior position. As the Romantics gathered around the Victor Hugo, writers and the painters of this period came together around Gustav Courbet. Both in the fields of literature and art become across with the moralist and social ideals which infacts are contrary to the Romantic idea. Use of the technique of lithography made it possible for painting to be expended to public. Lithography could be compared to the serial novels in literature. As the Parnassian aim was to realize the `pictorial` in poetry, the realist's aim was the `Literality` even in plastic arts. Painting in the second half of XiXth century gains importance, impressionist painting by abondaning the whole literary elements in painting, progresses a new pictorial no tion by means of experiments and observations. From the stand point of personal relations between literary man and painters, Gauti- er*s, Zola's and Maiiarme's relationships between impressionist painters are the most striking once. In Symbolism contrary to the im pressionism, literary elements are brought forward, in this period connection of writers, painters and poets are very intense. Music and poetry accepted as most important branches of art within the movement had a serious impact on painting.Expressionism in paint ing starts with the establishment of Die Brücke in 1905, but immedi ate roots of this current is evident in the art of Goya, Gauguin, E ri ser, Van Gogh and Munch. Expressionism, flourishes from the North European countries not only influenced but music, literature, thea tre, and science so to say it appears as a world view. Expressionist art indulges in personal explanations. The intense individualism which could be traced in Nietzsche, Ibsen and Kierkegaard had an important impact on the contemporary literature. Both simplification and purification used in the service of effect as a rnethot applied ei ther in painting or literature. Art periodicals named `Der Sturm` and `Die Aktion` are the spokesman of the avant-garde currents. The concern of thi Fovists, which cares more of the `pictorial`, color is the most important component. The representation was concidered prior to the subject of the painting the Fovist painters, especially Matisse and Rouault form the most important connections between 91painting and literature by their arts. Marinetti, in the `Futurist Mani festo` published in 1909 sublimes speed, agressiveness, national ism and war. Futurism soon grows up as a current which cover the branches of literature., plastic arts., music, photography and others. Speed and dynamism which one meets in the arts of Boccioni, Balla and Carra finds its equivalent in poetry of Mayakovsky, Cendrars and Apoliinaire. The excitement for speed and dynamism could be traced both in Russian and Italian Futurist but the destructive wrath of the Italian cannot be seen in Russian Futurism which is more con structive. Dada emerged in the use of I. World War. It was a protest reaction against civilization which was accused as the sole reason of the war. Although it is an opposing action rather than being an art current it brought together many painter, writer and poet. Literature, poetry, painting, theatre and the other arts were included in surreal ist movement. Ân absolute rebellion borned from the great shock which Dada made, surrealism declares itself as a destructive activity.which will give an end to the culture values of reason and Christian ity. 92