Anadolu`da koç, koyun ve at biçimli mezartaşları

Abstract

Üzet Türk heykel sanatının en or j inal eserleri olan koç koyun ve at `biçimli mezartaşları, bugün Kore'den Batı Anadolu'ya kadar her yere yayılmış bir durumda dır, ilk örnekleri Orta Asya'da ortaya çıkan koç/koyun ve at biçimli mezartaşlarına Orhun bölgesindeki Kül- Tigin mezar kompleksi, Uteris Kağan mezarı, Kisn- Ling ve öhensi'de tesadüf ediyoruz. Kafkasya'da ise Azarbeycan, Ermenistan'da, Gürcis tan'da jAnadolu'da ise özellikle Doğu Anadolu bölgesi nin pekçok merkezinde bol miktarda koç/koyun ve at biçimli mezartaşı mevcuttur. istanbul Türk İslam ülserle ri Müzesi 'nde bir, Ankara etnografya Müzesi'nde iki, Elazığ Müzesi'nde onbir, Diyarbakır Müzesi'nde yedi, Van Müzesi'nde onaltı, Erzurum Müzesi'nde ise beş adet koç/koyun ve at biçimli mezartaşı mevctxttur. Fa kat bu. mezartaşlarinıh ' pekçoğu köy ve kasaba mezar lıklarında halen terkedilmiş bir haldedirler. Anadolu ve Kafkasya 'daki ilk örneklerin- Karakoyunlularla (XIII. yüzyıl sonu} birlikte görülmeğe başlaması, bu geleneğin Karakoyunlular 'la Anadolu'ya geldiğini düşündürmektedir. Bilinen örnekler daha sonra Akkoyunlular 'm bu geleneği sürdürdüklerini ve zamanımıza kadar geldiğini göstermektedir. llöOrta Asya'daki eski Türk topluluklarının, mezarlarının taşlarına sırıklara geçirilmiş koç ve at kalıntıları diktikleri `bilinmektedir. Zamanla koç/koyun ve at biçimli heykel mezartaşı geleneğine dönüşen bu anlayış Anadolu'da 1970 lere kadar devam etmiştir. Mezartaşlarının üzerindeki figür ve motifler ise, Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar uzanan geleneğin, bir devamıdır. Bu figür ve motifler arasında güneş, yıldız kılıç, hançer, ok, sadak, yay, terazi, kan dil, atlı süvari, makas, tüfek, hayvan figürleri kahve takımları, tabanca vb. gibileri sayabiliriz. 111

summary The ram/sheep and horse-shaped gravestones which are the very original works of Turkish Sculpture Art, can be widely seen from Korea to West Anatolia. The ram/ sheep and horse-shaped gravestones of which first ex amples were seen in Kul Tigin Tomb complex, can be seen in Uteris Kagan Tomb, Kien ling and Shensi. These ram/sheep and horse-shaped gravestones can be widely seen in Azerbaijan, Armenia and Georgia in Caucasia ; isastern Anatolia in Anatolia, in parti cular. There are such gravestones one in Türk Islam ülserleri Museum ( Turkish Islamic Works of Art Mu seum ) in Istanbul.., two in etnografya Museum in Ankara, eleven in JSlazig, seven in Diyarbakır, sixteen in van, and five in.Krzurum Museum. But most of them are deserted in graveyards of villages and towns. It is possibly considered that this tra dition started to be seen in Anatolia with Karako- y unlular, since the first exampels of them were seen in Anatolia and Uaucasia with Karakoyunlular ( late XIII. century ). The available examples show that Akkoyunlular continued this tradition later and this tradition reached today. 112It is known that Ancient Turkish tribes in Cen tral Asia would place remains of rams and horses on a stick to the graves. This tradition later turned in to the tradition of ram/sheep and horse - shaped gravestones in time and continued until 1970 in Anatolia. The figures and motives on the gravestones are extensions of the tradition extending from Central Asia to Anatolia, these figures and motives are sun star, sword, dagger, arrow, quiver, scales, candle, cavalryman, scissors, gun, animal fi gures, coffee pans, pistol etc. 113