Prof.Dr. Zeki Velidi Togan`ın hayatı ve muhaceretten evvel Rusya`da yayınlanmış eserleri

Abstract

Dünya Tûrkoloj isinde büyük iz bırakan Ord. Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan'ın muhaceretten evvelki ilmi faliyetleri kendi Hatxralar'i dışında incelenmemiştir. Bugüne kadar araştırmacılar ana kaynak olarak Hatıralar1 mı kullanmışlardır. Tezde ilk defa meşhur alimin muhaceretten evvelki eserleri konu olarak alınmış ve kaynak olarak faydalanılmıştır. Bunların dışında çağdaşlarının tenkidleri ve tepkileri, ilmi araştırmalar v.s. malzemeleri kullanılmıştır. Girişte Rusya'da geçirdiği zamana ağırlık vererek ve yeni kaynak kullanarak A. Z. Velidi' nin hayatı anlatılmıştır. İlmi mirasının öğrenilmesi hakkındaki bölümde Türkiye'de, Almanya'da ve Başkurdistan'da yapılan araştırmalar değerlendirilmiştir. Birinci bölümde A. Z. Velidi tarafından kullanılan imzalar, eserlerinin dili, kendisinin öğrendiği diller araştırılmıştır. A..Z Velidi 'nin bibliyografyalar üzerindeki çalışmaları incelenmiş ve incelenen döneme ait düzeltilmiş ve genişletilmiş bibi iograf yalar verilmiştir. İkinci bölümde Türk ve Tatar Tarihi adlı ilk kitabına göre Türk tarihinin ana hatları ve bu kitabının Türk kültüründeki yeri açıklanmıştır. Ayrıca onun, Başkurt etnografyası ile ilgili ilk çalışması ve okurlara yaptığı tesir anlatılmıştır. Üçinci bölümde A. Z. Velidi' nin Orta Asya seyahatleri ve -104-araştırmaları anlatılmıştır. Dördüncü bölüm A. Z. Velidi tarafından yayınlanmış meşhur ilim adamları Halfinler, Şihabeddin Mercanı, Akademisyen V. V. Barthold ve Prof. Katanov hakkındaki makaleleri hakkındadır. Burada A. Z. Velidi'nin bu şahıslarla münasebeti, makalelerin - okurlara yaptığı tesirler, Akademisyen V. V. Barthold ve Prof. Katanov ile münasebetlerinden bahsedilmiştir. Beşinci Bölüm A. Z. Velidi'nin devrim senelerindeki ilmi faliyetleri hakkındadır. Sonuçta bu dönemden başlayarak A. Z. Velidi Togan'ın hemö Avrupa hem de doğu müelliflerinin bilgilerini birlikte kullanmaya başladığı, onun çalışmalarının çağdaşlarına büyük tesirler yaptığı, eserlerinde kendi faaliyetleri hakkında epey bilgi bulunduğu, o dönemden başlayarak milli meselelere çok önem verdiği ve üniversalizm görüşlerinin temelinin devrim öncesi atıldığı vurgulanmıştır.

Ord. Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan is a renowned Turkologist who created worldwide significant works in Turkology. His works prior to immigrating have not been investigated except his memory. Today, the investigators have utilized his memory as a primary source of information. This is the first paper dealing with and utilizing the works of the renowned scientist prior to the immigrating. In addition to those, the critics and impacts of his contemporaries, scientific investigations etc. were also amaong the materials utilized Throughout the text. The introduction gives A. Z. Velidi1 s life mainly considering his life in Russia. The section concerning his scientific works deals with the studies made in Turkey, Germany and Bashkirdistan. First section gives signatures used by A. Z. Velidi, the language of his works, languages learnt by him. His bibliographic studies were investigated and the modified and extended bibliograghic belonging to the period under investigation is given. Second section gives the outline of Turkish history considering his first book named Turkish and Tatarian History and the place of his book in Turkish culture. Further, his first study in Baskhird Etnography and its influences on the readers are given. Third section gives A.Z. Velidi' s travel to the Central -106-Asia and his studies. Fourth section deals with A. Z. Velidi's paperwork concerning Halfin, Sihabeddin Mercani, Academician V. V. Barthod and Prof. Kathanov. This section also refers to the influences of the paperwork on the readers and his relations with Academician V. V. Barthold and Prof. Kathanov. Fifth section gives the scientific activities of A. Z. Velidi during the years of revolution. As a conclusion, it is stated that A. Z. Velidi Togan started to use information released by both European and Orientalist authors, that his studies had a great influence on his contemporaries, that there is a significant amount of informationin his works concerning his activities, that he gave great importance to the national problems from then onwards, that the foundations of the üniversalistic thought were laid prior to the revolution. -107-