Mustafa Çokay`ın hayatı ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlığı yolundaki mücadelesi

Abstract

ÖZET Çalışmamızın amacı Kazak devlet adamı Mustafa Çokay'ın hayatı ve siyasi faaliyetlerini incelemektir. 7 Ocak 1890'da Orta Asya'nın Akmescit şehrinde doğan Çokay, 1916'da Petersburg Üniversitesinde hukuk tahsilini tamamladı. 1917 Şubat İhtilali'nden sonra Orta Asya milli hareketlerine katıldı. Orta Asya'nın iki önemli siyasi oluşumu olan Alaş Orda ve Hokand Muhtariyeti çalışmalarında etkin rol aldı. Hokand Muhtariyeti Hükümeti'nin başbakanlık yaptı. Bolşeviklerin bu hükümeti dağıtmasından sonra, Rusya dışına çıktı ve Fransa' nın başkenti Paris'e yerleşti. Burada Türkistan'daki Sovyet iktidarına karşı mücadelesini Türkistan Milli Birliği ve Promethee Hareketi ile birlikte sürdürdü. Orta Asya Türk halklarının Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsız olmasını savundu. Çokay mücadelesinde basma ve yazıya büyük önem verdi. Avrupa'da Fransızca, İngilizce ve Rusça yayınlanan çeşitli dergi ve gazetelere yazı yazdı. Türkistan'ın sorunlarım dile getirdi. Ayrıca kendisi Yaş Türkistan dergisini çıkardı. 1929-1939 yılları arasında 117 sayı yayınlanan bu dergi Türkistan'ın siyasi tarihi için önemli yazılan içermektedir. E. Dünya Savaşı sırasında Fransa'yı işgal eden Almanlar, Çokay'ı Berlin'e getirdiler. Burada Sovyet ordusundan esir düşen Türk soylu askerlerden Türkistan Lejyonerleri kurulması çalışmalarına katılması istendi. Bu projeye sıcak bakmayan Çokay, projenin kuruluş aşamasında 27 Aralık 1940'ta Berlin'de öldü. 1991 'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığına kavuşan Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde, özellikle Kazakistan'da Çokay bir bağımsızlık sembolü olarak görülmektedir.

SUMMARY The aim of this dissertation studies the life and political activities of Mustafa Chokaev, a Kazak stateman, born in Akmescit, a city of Central Asia, on 7th January of 1890, completed his education on law in 1916 at the University of Petersburg. After the February Revolution, he joined national political movements of Central Asia. He took an efective role in both Alash Orda and Hokand autonomy which were main political constitutions in Central Asia. He became the prime minister of the government of Hokand autonomy. He went outside Russia and settled in Paris, the capital of France, after the collapse of the Hokand government by Bolcheviks. Here Chokaev continued on his struggle against the Soviet Power in Central Asia as a member of the Turkestan National Union and the Promethian Movement. He defenced the idea that the people of Central Asia should be independent from the Soviet Union. Chokaev considered press as an effective tool for his struggle. He wrote many articles on political problems of Central Asia for newspaper and periodicals published in English, French and Russian in Europe. He also published his own journal of Yash Turkestan. The journal published 117 issues between the years of 1929-1939 is considered valuable for the political history of Central Asia. Germans who occupied France brought Chokaev in to Berlin during the World War II. Here Chokaev was demanded to form Turkestanian Legion from Turkic soldiers taken prisoner from the Soviet army. But Chokaev didn't want to work at this project. He was died in 27th December of 1941 in Berlin before beginning of the project. Now Chokaev is considered as a symbol figure of independence in Turkic Republics of Central Asia obtained their independence after the collapse of the Soviet Union.