Türk mitolojisi ve sanatında ağaç

Abstract

Tarih boyunca, dünya üzerinde birçok devlet ve toplulukta, ulaşılamayan, göze büyük görünen nesneleri kutsallaştırma eğilimi görülmektedir. Bu nesnelerden biri olan ağaç, yeşilliği, yapraklarım döküp, tekrar yapraklanması gibi özellikleriyle topluluklar üzerinde etkileri olmuştur ve çeşitli anlamlar yüklenerek kutsallık kazanmıştır. Türk topluluklarında ağaç, diğer topluluklarda olduğu gibi, kutsallaştırılmıştır. Ağaçlarda, ilahların, ruhların olduğu düşüncesi ağaçlarla insanlar arasında bir bağ olduğu inancını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca bu düşünce, türbelere ağaç dikme geleneğine sebep olmuştur. İslamiyeti kabul eden Türkler, ağaçla ilgili inançlarım terketmemiş, İslami kurallarla bu inançları kaynaştırıp yeni bir sentez oluşturmuştur. Bu sentez, günümüzde de uygulama alam bulmaktadır. Özellikle Türkiye'nin kırsal kesimlerinde ağaçlar, çeşitli dileklerle ziyaret edilmektedir. Ağaçlara kanlı ya da kansız kurban adanır, dilekler gerçekleşince bu adaklar yerine getirilir. Aksi halde ağacın onları cezalandıracağına inanılır. Türkler, ağaçla ilgili inançlarım, oluşturdukları sanat eserlerine de yansıtmışlardır. İslamiyet öncesi Türk sanatında dünya ağacı tasviri yaygın görülmektedir. Dünya ağacı, yeryüzü ve gökyüzünü birleştiren bir unsur olarak tasvir edilmiştir. Tasvirlerde genelde dünya ağacı bir tepe üzerinde gösterilir. Samanlara ait eşyalarda ve kıyafetlerde dünya ağacı tasvirlerine rastlanmaktadır. Türklerin sanat eserlerinde bu iki inanç unsurunun sentezi görülür. Bu devirde daha çok hayat ağacı tasvirleri yapılmıştır. Hayat ağacı tasvirinin bazıları palmiye biçimindedir. Taş, çini, ahşap, maden eserlerinde hayat ağacma tasvirine rastlanır. Ayrıca Türk sanatında natürel ağaçların tasvirleri de yer alır. Anahtar Kelimeler: Ağaç, Türk, İslâm, Mitoloji, Sanat.

Throughout the history, many states and societies have had a tendency to accept several huge and unreachable things to be sacred. The tree being one of these things and having the pecularity of coming into leaf and falling the leaves down, had a great influence on the societies. Therefore it gained a sacredness which includes several meanings. Also in the Turkish society the tree had a sacred character as in other communities. The thought that deities and spirits lived in the trees caused the emergence of the belief which says trees have a relation to the people. Further this thought also let to begin the tradition of planting trees next to the tombs. The Turks having accepted Islam as their religion, did not leave their beliefs related to the trees, they let the Muslim rules to coalesce with their former beliefs to build a new sythesis which is also today in practice. Especially on the country side of Turkey trees are visited due to several wishes. Sacrifices for the trees are to be vowed, and if the wishes are fulfilled, they should be' done. Otherwise it is believed that the tree could punish them. The Turks have reflected their beliefs related to the tree also to their art works. In the Pre-Islamic period of Turkish art the depictions of the world-tree are widespread. It has been depicted as an element which combines the earth with the sky. Mostly the world-tree has been shown on a hill. These depictions are to be met on the objects and costumes of the Shamans. After becoming Muslims the Turks have adapted their former beliefs to their new ?eligion. One can see the new sythesis of both beliefs in their art works. During this period, iepictions of the life-tree becaume widespread. Some of them are in the shape of palm trees. L,ife-trees have been depicted mostly on the objects made of stone, ceramic, wood and metal, -urthermore there are also naturalistic tree depictions in the Turkish Art. KEY WORDS: Tree, Turkish, Islam, Mythology, Art.