XVll. yüzyıl Kur`an-ı Kerim tezhip tasarımları

Abstract

XVII. yüzyıl, Osmanlı Devleti'nde dıştan pek hissedilmeyen çözülmelerin gün ışığına çıktığı dönemdir. Bu yüzyıl içerisinde on Osmanlı sultanı hüküm sürmüş, yüzyılın başlan kadınlar saltanatına sahne olmuştur. Hükümdarların ve devletin üst kesiminin Edirne'ye taşınmasıyla, İstanbul ve Anadolu'da ayaklanma ve isyanlar başlamış ve bunun sonucunda da Osmanlı toplum yapısına ve sanatına yansıyan bir durgunluk yaşanmıştır. XVII. yüzyıl Kur'ân-ı Kerîm '1 erinde, bu dönem öncesinde olduğu gibi yeni üslûplar olmadan eski klasik gelenek, yüzyıl başlarında devam ettirilmeye çalışılmıştır. Bu yüzden yüzyıl başlarına tarihlenen Kur'ân-ı Kerîm tezhipleri, XVI. yüzyıl tezhipleriyle benzer özellikler taşımaktadır. XVII. yüzyıl ortalarından itibaren kazanılan yeni özelliklerle bu dönemde tezhibi yapılmış Kur'ân'lar XVII. yüzyıla ait olduklarını belli ederler. XVI. yüzyılda son şeklini alan Kur'ân tezhip alanları, XVII. yüzyılda da değişmeden kullanılmıştır. Serlevha tezhipleri ile sûrebaşı tezhiplerinde cedvel sayısı azalırken bezeme özellikleri de basitleşmiştir. Yüzyıl sonlarına yaklaştıkça tezhibin genelinde renk solgunluğu dikkat çekicidir. Bunun nedeni, zemin rengi olarak kullanılan lapis renginin, altın mürekkebine oranla daha az kullanılması ve renk tonunun bozulması, limon küfü yeşilinin ağırlıklı kullanılması, renk ahengine baygınlık vermiştir. XVII. yüzyıl Kur'ân-ı Kerîm tezhiplerinde bu altın ve renk dağılımından başka en vurgulayıcı, dönemini belirten tezhip özellikleri, serlevha tezhiplerinde görülen kenarsuyundaki içbükey dilimlenme ile motif formlanndaki bozukluklardır.V Hatâyî çiçeklerinin çok az kullanılması ile rozet çiçeklerdeki kırmızı renkle yapılan erkek organlar, bu dönem tezhip sanatında görülen karakteristik motif Özellikleridir. XVII. yüzyıl Osmanlı Kur'ân-ı Kerîm tezhiplerinde görülen, önceden belirlenmiş tezhip alanları içinde tezhip sanatı ilkelerini zorlama, kendinden sonraki yüzyıllara aktarılan en önemli özelliktir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Kur' ân, XVII. Yüzyıl, Tezhip, Tasarım

XVIIth century is the period that the Ottoman Empire experienced some dissolvements which had not been easily observed from outside. In this century ten Ottoman Sultans had come to reign and at the beginning of the century the mothers of the sultans had control in ruling the empire. As the top bureaucracy and the sultan of the empire had moved to Edirne, rebellions in Istanbul and Anatolia had emerged and this had started a period of stagnancy in arts as well as in the society as a whole. In the early XVIIth century Qur'ans the traditional illumination style of the XVIth century continued. Therefore the illumination compositions applied during the beginning of the century resembles a lot to the illuminations of the previous century. Only after the middle of the XVIIth century the illuminations of the Qur'ans gained new features which reflect the characteristics of the period. The compositions of the illuminated spaces which took their latest form at the XVIth century, had been used in the XVIIth century without any alteration. While the number of the frames of unwan {serlevha) and heading illuminations decreased, the features of the illuminations were simplified. Towards the end of the century, it became obvious that the colours of the illuminations began to fade. The reason behind is the decrease of usage of the ultramarine colour compared the gold colour at the background, the spoil in the colour shades and the increased usage of the lemon mold colour in the illumination. Furthermore, other characteristics of this century are the disorders in the motif forms, in addition to the disorders in the convex sliding on borders in unwan {serlevha) illuminations. The characteristics that can be observed at the illuminations of this period are the very rare usage of hatayı flowers and the redly paintedVII masculine organs of the rosette flowers. What had been transferee! to the following century is the legacy of challenging the principles of the illuminations while being strictly loyal to the traditional illumination compositions. Key Words: Ottoman, Qur'an, XVIlth Century, Illumination, Composition.