Xl. yüzyıldan XXl. yüzyıla kadar tezhip sanatında kullanılan bitkisel motifler

Abstract

Tezhip uzun ve köklü bir geçmişe sahip eski kitap sanatlanmızdandır. Kur'an-ı Kerimler, dîvanlar gibi el yazması kitaplar, murakkalar ve tuğralar gibi çeşitli güzel yazı örneklerini altın ve boya ile bezeme sanatıdır. Türk tezhip sanatının zenginliği, motif çeşitlerinin bolluğu ve motiflerinin son derece estetik bir yapıya sahip oluşlarından ileri gelmektedir. Tezhip sanatında en çok kullanılan motif çeşitleri bitkisel motiflerdir. Klasik kitap sanatlarının iki önemli tekniği tezhip ve haklardır. Bu tez çalışmasında amaç bitkisel motiflerin tarih içerisinde gelişimini ve çeşitlerini açıklamak, bunların tezhip ve halkâr tekniği ile kullanım alanlarının çeşitliliğini göstermektir. XVI. yüzyılda tezhibin üstün bir seviyeye yükseldiği dönemden, XXI. yüzyıla kadar kullanılan çeşitli bitkisel motifler ve bunların kullanım alanları hakkında kısa bilgiler verilerek, örnekler, resimler, fotoğraflar ve çizimlerle açıklanmaya çalışılmıştır. XVI. yüzyılda tezhip üstün bir seviyeye ulaşmıştır. Bu yüzyılda saz yolu üslûbunun yaratıcısı ŞahKulu, stilize çiçekler ve hançer yaprakların ustasıdır. Yan stilize çiçeklerin yaratıcısı Karamemi'de bu devrin baş ustalanndandır. XVIII. Yüzyıl Osmanlı tezhibinin gerileme dönemidir. Bu yüzyıl sonlarında ve XIX. Yüzyılda barok, rokoko üslûbu çiçek motifleri kullanılmıştır. Günümüzün tezhip sanatçıları kendi tarzlarını oluşturarak ve her dönemin motiflerinden uygun gördüklerini kullanarak klasik tezhip sanatını sürdürmeye çalışmaktadırlar. Tezhip sanatında kullanılan bitkisel kökenli motifler tahmin edilemeyecek kadar çok çeşitli ve üzerinde daha geniş araştırmalar yapılması gereken bir konudur. Bu motiflerin kullanım alanlarının genişliği de tezhip sanatında, bitkisel kökenli motiflerin çok önemli olduğunu gösterir. Anahtar Kelimeler : Tezhip, Halkâr, Bitkisel Motifler, Saz Yolu, Çiçek Motifleri.

Illumination (Tezhip) is one of the oldest book ornamantation and painting art which has a long and radical past.Tezhip is an art of ornamentation and painting, manuscripts like The Koran (Kur'an-i Kerim), collected poets (divan) and miscalleneaus fine calligraphy art, like murakka, imperial monogram (tuğra), using dye and gold. The richness of Turkish illumination results from plentyness of motif kinds and to the utmost esthetique structure of these motife. Botanical motife are the mostly used ones with the art of illumination. Illumination and halkar are the two of the most important techniques of classical book ornamentation art. The purpose of this thesis is to explain the historical progress of botanical motif usage and their kinds and to show varieties of application areas of these motifs using the techniques of Tezhip and Halkar. It has been studied to explain the usage and application areas of miscellenaous kinds of botanical motifs from 16.th century, during which tezhip had been reached to a superior level, to the 21.st century,using some samples, pictures, photos, short notices and drawings. During 16.th century illumination had been reached to a superior level. In this century the creator of Sazyolu style, ŞahKulu, was the master of styled (stilize çiçekler) flowers and dagger leafs (hançer yaprak). Also the creator of half styled flowers, Karamemi, was the head master of that time. 18. century, which was the regression period of Art of Ottoman illumination.Between the end of this century and the 19.th century, masters used barok and rokoko style flower motife.Current time's illumination artists especially creates their own styles and tries to keep up the classical art of illumination by using the most appropriate of historical motife. Motife coming from botanical origins, which are used in illumination art, are so much and miscellenaous that, this topic must have been studied on it much deeper by researchers.VI Variaties of application and usage areas of botanical motifs, shows us that these motifs are very important. Keywords: IUumination (Tezhip), halkâr, botanical motife, sazyolu, flower motifs