Topkapı Sarayı Müzesi kütüphanesindeki H. 2155 numaralı murakka

Abstract

Timurî, Türkmen ve Safevî hanedanlarının hamiliğinde geliştirilen murakka yapımcılığı, 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı Saray nakkaşhanesinde de ilginç Örnekler vermiştir. Tezin konusu olan Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki H. 2155 no.lu murakka 18. yüzyıl sonlarında düzenlenmiştir. Eserin yan kağıdında bulunan nottan da anlaşıldığı gibi, murakkayı düzenleten, dönemin ünlü bir ta'lîk hat ustası olan Şeyhülislâm Veliyyüd-dîn Efendi'nin oğlu Mehmed Emin Efendi'dir. Bu murakkada 16. yüzyıla ve 17. yüzyıl başlarına ait Safevî minyatür ve mürekkep resimlerinin (kalem-i siyahı) yanı sıra, 18. yüzyıla ait Osmanlı resimleri ile Timurî, Safevî ve Türk hattatlarının çalışmaları yer almaktadır. Murakka hem Osmanlı döneminde tasarlanmış yaprakları, hem de üzerlerinde taşıdıkları mühürlerle de belirlenen orijinal Safevî tasarımlı yaprakları içermektedir. Yaprakların kenarlarına 18. yüzyılın ebru kağıtları geçirilmiştir. Ayrıca murakkada, vassale yöntemiyle yanyana getirilmiş farklı dönem üslûplarını yansıtan, çoğunluğu Safevî müzehhiplerine ait tezhip ve hâlkâr çalışmaları yer almaktadır. Ta'lîk yazıyla nazım ve nesir olarak yazılmış hat örneklerinin çoğunluğu, nasihat içeren Farsça cümlelerden oluşur. Murakka düzenlenirken resim-metin ilişkisi de gözetilerek, resimlerin konularına uygun metinler, resimlerin etrafına veya karşısına özenli bir tasarımla yerleştirilmiştir.VI Murakkada bulunan kimi Safevî kalem-i siyahı resimleri, Osmanlı nakkaşlannca renklendirilmiş, zemine dönemin zevkine uygun manzaralar ilâve edilmiş ve figürlerin yüzlerinde oynanarak Osmanlı tiplerine uydurulmaya çalışılmıştır. Cildi 1 8. yüzyıl Avrupa seraseri kumaş kaplanmış olan bu murakka, dönemin aydın kişiliği olan Mehmed Emin Efendi için düzenlenmiş, değerli yapıtlar içeren bir murakkadır. Anahtar Kelimeler: Murakka, Topkapı Sarayı Müzesi, Şeyhülislâm Veliyyüd-dîn Efendi, Mehmed Emin Efendi

The art of album making developed under the patronage of Timurids, Turkomans and Safavids in the Persia, gave also interesting examples in the Ottoman palace studio from the 16 century onwards. The album H. 2155 kept in the Topkapı Saray Museum Library, compiled at the end of the 18th century is the subject of this thesis. As for as the note, written on the flyleaf of the work says, this album has been prepared for Mehmed Emin Efendi who was the son of Şeyhülislam Veliyüddin Efendi, a well-known calligrapher experienced in taliq script during that period. In the album there are works like single sheet miniatures, ink drawings (kalem-i siyahi) of Safavids belonging to the 16th and early 17th centuries; Ottoman miniatures made in the 1 8th century and several examples of calligrahic works in taliq script written by Timurid, Safavid and Ottoman calligraphers. The album contains folios designed by Ottoman artists as well as folios designed by Safavid artists; the last were probably belonging to Safavid albums formerly. When compiling the album, all folios have been framed with marbled papers of the 18th century. Further, the album contains several works of illuminations in different epoch's styles, mostly of Safavid origin and composed with the vassale method.VIII Most of the taliq script calligraphies have Persian, texts, written in verse and prose. It is also remarkable that the paintings or drawings are surrounded by texts according to their themes or these texts are placed at the next page in an elaborately composition; so that we can say that there exits a relation with word and image. Some Safavid paintings or ink drawings have been reworked by the Ottoman artists, landscapes have been added at their backgrounds or the faces of the figures have been repainted: This album, having a covered European seraser cloth binding of the 18th century, is an important Ottoman with its valuable works of art, album designed and compiled for Mehmed Emin Efendi who was an elite and intellectual person of that period. Key Words: Album, Topkapı Saray Museum, Ottoman, Şeyhülislâm Veliyyüd-dîn Efendi, Mehmed Emin Efendi.