Sembolik kültür ilişkileri ve bir örnek olarak armağan kavramı

Abstract

ÖZET Çalışmanın temel amacı, nesnelerin sembolik kültür ilişkilerindeki rolünü ve önemini irdelemektir. Bu amaçla, arkaik topluluklardan itibaren, günümüz modern toplumlarına uzanan süreç boyunca nesnelerin, kişiler arası ilişkilerde ne gibi işlevleri olduğu araştırılmıştır. Nesnelerin daha çok araçsal fonksiyonları düşünülerek ve ihtiyaç duyuldukça üretildiği arkaik topluluklarda da, kişiler arasında sembolik anlamlar ileten nesnelere rastlanmaktadır. Bu anlamda, arkaik topluluklardan itibaren nesnelerin, toplumsal anlamların transfer edilmesine aracılık ettiği anlaşılmaktadır. Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde yukarıda değindiğimiz, insan ve nesne ilişkileri tarihsel bir perspektif içinde, üretim biçimlerine de bağlı olarak ele alınmaktadır. Arkaik üretim biçimleri ve toplumsal ilişkiler içinde nesnenin yeri ve işlevleri, endüstriyel üretimin nesne ve insan arasındaki ilişkiler üzerindeki etkileri bu bölümde ele alınan başlıca konulardır. Özellikle kapitalist pazar ekonomisinin, gerek üretim biçimi ve gerekse nesnelerin sembolik anlamlarım belirlemesi anlamında, dönüştürücü etkisi detaylı olarak ele alınmıştır. Pazar sisteminin ayakta kalabilmesi, ürettiği nesnelerin `tüketilmesi` ile mümkündür. Bu nedenle nesneler, pazar sistemi tarafından, kullanım amaçlarından çok, değişim değerleri düşünülerek üretilmektedir. Bu bağlamda pazar sistemi, toplumsal statünün, sahip olunan malların cömertçe paylaşılmasına bağlı olarak belirlendiği arkaik toplumsal sistemleri tersine çevirmiştir. Kapitalist pazar sistemiyle özdeşleşen modern toplumlarda, mala sahip olmak ve biriktirmek toplumsal statüyü belirleyen en önemli parametrelere dönüşmüştür. Pazar ekonomisinin toplumsal yaşam üzerindeki söz konusu etkilerini incelemek amacıyla, çalışma kapsamında, tüketimin toplumsal boyutları, sınıfsal farklılıkların tüketim biçimlerine bağlı olarak tanımlanması, nesnelere sahip olmak, biriktirmek yanında, gösterişçi bir tarzda8 başkalarına teşhir etmenin anlamı incelenmiştir. Ayrıca, tüketimin psikolojik boyutları, modanın ve reklam endüstrisinin tüketim alışkanlıkları üzerindeki manipülatif etkisi de araştırma kapsamında ele alınan konular arasındadır. Nesnelerin insan hayatında kazandığı önemli konum ve sembolik olarak kişiler arasında ifade ettiği anlamlan somut olarak saptayabilmek amacıyla, spesifik bir alan olarak armağan ilişkileri ele alınmaktadır. Arkaik dönemlerden itibaren, nesnelerin armağan seremonilerinde, kişiler arasında sembolik ilişkilere aracılık ettiği belirlenmiştir. Günümüzde, armağan olarak verilen nesneler ve anlamlan büyük oranda pazar sisteminin etkisi altında olsalar da, armağanın hala kişiler arasında güçlü sembolik ilişkilere aracılık ettiği bilinmektedir. Bu bağlamda araştırma kapsamında, armağan ilişkilerinin teorik arka planı irdelenmekte ve gerek arkaik formları ve gerekse günümüz modern toplumlarındaki örnekleri üzerinden, armağan ilişkilerinin dinamikleri araştırılmaktadır. Ayrıca, çalışma kapsamında, armağan olgusuna yönelik tespit edilen kavramların ve işleyiş biçimlerinin geçerliliğini test etmek amacıyla bir de alan araştırması yapılmıştır. Söz konusu araştırmadan elde edilen sonuçlar, armağan ilişkileri konusunda daha önce yapılmış olan çalışmalarda ulaşılan bulguları desteklemektedir. Buna göre armağan, kişiler arasında sembolik olarak sosyal ve ekonomik ilişkilere aracılık etmektedir. Ayrıca armağan, veren ve alan kişilerin kişiliklerini de sembolik olarak yansıtmaktadır. Armağan ilişkilerinin temelinde, kimler arasında yaşandığına bağlı olmaksızın `karşılıklılık` ilkesi yatmaktadır. Bireyler, armağan verdiklerinde dengeli bir karşılık beklentisi içine girmektedirler. Bu bağlamda, armağan ilişkilerinin kağıt üzerinde yazılı olmayan ancak, veren ve alan taraflların uyması beklenen kuralları vardır. Başka bir deyişle, söz konusu ilişkilerin gizli bir dili oluşmuştur. Ancak, armağanı veren kişi yalnızca karşılığında alacağı armağanı düşünerek, bir tür çıkar güdüsüyle de hareket etmez. Bireyler, toplumsal statölerini korumak, onaylanmak, sevilmek, beğenilmek gibi amaçlarla da armağan alış verişi yaparlar. Bu anlamda armağan olgusu, kendiliğindenlik - zorunluluk, çıkargözetmezlik - karşılık bekleme gibi, birbirleriyle gerilimli karşıtlıkları içeren paradoksal bir yapı içermektedir. Ayrıca, alan araştırması, günümüzde armağan ilişkilerinin, armağana konu olan günler, değiş tokuş edilen nesneler, armağanın değerini belirleyen kriterler ve kişiler arasındaki sembolik işlevleri gibi konular açısından, büyük oranda pazar ekonomisinin etkisi altında olduğunu ortaya çıkarmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Nesne, Sembolik Anlam, Üretim, Tüketim, Armağan İlişkileri.

10 SUMMARY The primary aim of this study is to analyze the role and the importance of commodities in symbolic culture relations. To achieve this purpose, the functions performed by commodities have been analyzed through the historic periods; from archaic tribes to contemporary societies. Even in archaic tribes when commodities were produced mainly according to their functions, still some were produced according to their symbolic meanings. Hence, it can be concluded that, starting from the archaic periods commadities have social values also. The study consists of two major parts; in the first part the above mentioned human- commodity relationship has been evaluated from a historical perspective. The role and functions of commodities in social relations and the effects of industrial production on the relationship between the individual and commodities has also been analyzed. The capitalist market economy is studied in respect to its restructuring effects concerning both the types of production and its determining power on the symbolic meaning of commodities in human relationships. In the second part; the concept of gift giving has been studied in order to determine concrete facts about the importance of commodities for human beings and their symbolic meanings within the framework of human relations. Within this context the study deals with the theoretical background of gift giving forms and ceremonies. Eventhough gifts and the meaning attributed to them are significantly under the influence of the market system, it has been observed that, at present they still have powerful symbolic meanings as well. Furthermore, a field study has been carried out to test the validity of concepts and practices of gift giving ceremonies. The survey population of the study conducted is11 drown from the employees of both a private and public company and the students of a private and a public university. The sample of the survey was formed to stress the differences in gift giving attitudes between generations and social classes. The findings of this study suppors previous literature. It was found that, gifts syblolicly reflect the personalities of the both the receiver and the donor. The principle of reciprocity is the basis of gift giving relation. A balanced value in gift giving relations is a curicial factor for both parties. Therefore, gift giving relations have unwritten principles that should be followed by both the giver and donor. In other words, these relations have a secret language. However, the gift giver does not always have the intention of the gaining benefits as a consequence. Human beings exchange gifts to preserve their social status, to be accepted, beloved and respected. Therefore, there is a dilemna in gift giving concept which includes contravertial issues like, alturism-obligation, alturism - reciprocity. Today the symbolic meanings attributed to commodities are mainly determined by the market economy. However, gift giving relations still have similarities with their archaic forms when the functions they perform and their symbolic meanings are taken in to consideration. KEY WORDS: Commodity, Symbolic Meaning, Types of production, Consumption, Gift Giving Relations.