Batı Anadolu beylikleri mimarisinde tipolojiye bağlı süsleme tasarımları

Abstract

IIIÖZETBatı Anadolu Beylikleri Mimarisi'nde Tipolojiye Bağlı Süsleme Programlarıkonulu tez çalışmasında, daha önce bu konuda kapsamlı bir çalışma olmaması çıkışnoktası olmuştur. Bölge ve dönem ile ilgili yapılan çalışmalar, beylik monografisişeklinde yapılmış, çalışma konuları tek beylikle ( Aydınoğulları Devri Mimarisi,Menteşeoğulları Mimarisi) veya tek konu ile (ahşap süsleme, taş süsleme) sınırlıtutulmuştur. Bu çalışmada, yapı bütünlüğü içinde mimariye bağlı tüm bezemeelemanları toplu bir biçimde ele alınmıştır.Daha önce bu bölge ve dönemi inceleyen çalışmalar döneme; bir konu veyamekân felsefesi boyutunda bakar, bunu yaparken Batı Anadolu Beyliklerininmimarisini tanıtmak, yorumlamak yerine Batı Anadolu Beyliklerinin tarihçeleriniağırlıklı olarak verirler. Bu yayınlardan bazıları da tartışma getiren konulardanoluşmuştur. Yapıların kimliği konusunda tartışılan tüm bu çalışmalar Batı AnadoluBeylikler mimarisi için son derece sınırlı kalmaktadır. Ancak Batı AnadoluBeyliklerinin ortaya koyduğu mimari varlıklar, Doğu ve Orta Anadolu Beyliklerininortaya koyduğu mimari varlıklardan farklı olarak kaynağını Anadolu Selçuklumimarisinden almakla beraber, farklı bir kültür ve mimarinin bulunduğu topraklardaortaya çıkmış olduğundan, başta cami mimarisi olmak üzere; camiye bağlı işlevselyapılarda farklı plan ve üst örtü yorumları ortaya koymuş, dolayısıyla da çeşitlilikgösteren yapılar meydana çıkmıştır.Batı Anadolu Beylikleri'nin mimari kültür bütünlüğüne ve sanatınabakıldığında, Güneydoğu Anadolu ve Suriye bölgelerinden gelen sanatçılarınvarlığı, yapılardaki süsleme ve mimari üslup izlerinden anlaşılmaktadır. Bu şekildeortaya çıkan eserlerde, Ortadoğu Türk mimarisinden alınan etkileri takip etmekmümkün olmaktadır. Bu etkiler, planlama, cephe kuruluşu ve özellikle süslemeunsurlarına kadar uzanmaktadır.Batı Anadolu Beylikleri içinde yer alan, Güney Marmara'ya yerleşen ve hızlagelişen Osmanlı Beyliği de içinde bulunduğu, daha önce sözü edilen özellikleribünyesinde taşır. Osmanlı Beyliğinin büyüme şansını yakalayamayan Batı AnadoluBeylikleri, Osmanlı Mimarisi'nin gelişme sürecine tesirleri açıkça görülenbeyliklerdir.IVBu durumu, mimar ve sanatçı alışverişlerinde de takip etmek mümkündür.Birgi Ulu Camii (1312) minberini yapan ustanın, 24 yıl sonra Bursa Ulu Camii( 1336) minberini yapması buna önemli bir örnektir.Batı Anadolu Beyliklerinden günümüze ulaşabilen ve kaynaklarda varlığıbilinen mimari eserlerin, her beylik için her türünün varlığından söz edilemez. BatıAnadolu Beyliklerinin diğer Anadolu Beylikleri gibi kısa ömürlü olmaları yanı sıra,ancak belirli ekonomik koşullarla ayakta durabilmektedirler. 1402 Timur istilasınıyaşamışlar, her ne kadar Timur bazı beyliklere beyliklerini iade ettiyse deAnadolu'nun istilaya uğramış olması, Batı Anadolu Beyliklerini Osmanlı devletininsağladığı iyi koşullardan uzaklaştırmıştır. Timur'un çekilmesinden sonra ise, buBeylikler birer birer Osmanlı yönetimine girmişler ve Osmanlının tayin ettiği valilertarafından yönetilmişlerdir.Yapılan bu çalışmada; kaynaklardan tespit edilen tüm eserler yerindegörülerek, özgün süsleme programına sahip olanlar saptanmış ve çalışmaya dahiledilmiştir. Bu çalışma, bir kaynak araştırması olmaktan ziyade, eserlerin yerindetespiti ve gözleme dayalıdır. Kaynaklardan, eserlerin tespiti, tarihlendirilmesi veonarımları söz konusu olduğunda yararlanılmıştır. Kullanılan tüm fotoğraflar buçalışma için yerinde çekilmiştir. Çalışma kapsamında olmayan, fakatdeğerlendirmede adı geçen eserlerin fotoğrafları kullanılmamış, ulaşılabilecekkaynak referansları verilmiştir.Konunun sınırlarının belirlenmesinde malzeme ve süslemenin özgünlüğübelirleyici olmuştur. Yapıda, yenilendiği saptanan mimari elemanlar değerlendirmedışı bırakılmıştır. Yapılar değerlendirilirken, Batı Anadolu Beylikleri dönemindengünümüze sağlam durumda hamam yapısı gelmediği için hamamlar konu dışındatutulmuştur. Günümüze sağlam gelen, ancak hiçbir süsleme elemanı içermeyenyapılar aynı yol izlenerek katalog dışı tutulmuştur. Batı Anadolu Beylikleri yapısıolduğu kitabesi vasıtasıyla tespit edilen, fakat günümüze harap halde gelen yapılarıçalışmaya dahil etmek, konunun özünden uzaklaşmak olacağı için bundan özelliklekaçınılmıştır.Batı Anadolu Beylikler Mimarisinde Süsleme Programları başlıklı çalışmada,Batı Anadolu Beylikleri eserlerinden günümüze ulaşabilen örnekler incelenerek,süsleme programının nasıl gerçekleştirildiği ortaya konulmaya çalışılan buVçalışmanın içeriğinde adı geçen beş beylikten Güney Marmara bölgesinde beylikdönemi yapılaşmasına başlayan Osmanlı Beyliği, daha sonraki Osmanlı mimarisiningelişme süreci bütünlüğünde bir başlangıç ve temel oluşturduğundan konu dışıbırakılmış, ancak Erken Osmanlı Dönemi Mimarisi, Batı Anadolu BeylikleriMimarisi ile hem mimari mekânlar şeklinde yani planlama açıcından örtüşmesi, hemde süsleme etkinliği açısından örtüşen durumu nedeniyle bir karşılaştırma ve etkiçerçevesinde konu bütünlüğü içerisinde değerlendirmede yer almıştır.

VISUMMARYThis study comprises of the decoration programs in terms of typlogy in thearchitecture of the West Anatolian Principalities. The reason for doing this study isthat there has been no detailed study about this subject in the literature yet. There aresome literature exists about the region and the age of the West AnatolianPrincipalities, but they are restricted only single theme such as wood or stone craft oronly single instead of the all aspect of them. In this study, all kinds of decorations(stone, wood craft ect.) were taken in into account in terms of architectural concern.The studies dealt with the region and the age in the literature are usuallyfocused on the history of the West Anatolian Principality instead of definition andinterpretation of their architecture. Even some of these studies are controversial todefine the identities of the architecture of the West Anatolian Principality Althoughthe architecture of the West Anatolian Principality is originated from AnatolianSeljuks like the Middle and East Anatolian, Principality it differs especially mosquearchitecture and its parts due to the historical impact of the region occupied bydifferent cultures in the history.When one looks at the architecture and art of the West Anatolian ,Principality it can easily be seen the impact of Syria and Southeast Anatolian stylefrom decoration and architecture of the buildings. This indicates that some craft manand architects were mobile to carry out their work all over the Anatolia in that age.As a result of this, one can enable to fallow the impact of the Middle East TurkishArchitecture for planning and decoration work in the architecture of the WestAnatolian Principalities.Ottomans one of the West Anatolian Principalities located to south of theMarmara sea was rapidly grown up after its establishment, exhibit the samecharacteristics mentioned above in architecture style. The impact of other the WestAnatolian Principalities is obviously seen in early Ottoman? architecture.In this study, all the architectures found in the literature were observed attheir location. Only architectures with their characteristic decoration programs wereselected and included in the study. This study is based on the observation of theVIIselected architectures at their location. Literature search has been done to find out thedate of construction or restoration for some architectures. All the photographs of thearchitectures used in this study were photographed in their location. The photographsnot used in this study but mentioned can be reached from the referances.The scope of this study was determined by the uniqueness of the materialsand the decoration. The restorated architectures were excluded. Due to thedestruction of the Turkish bath from the age of the West Anatolian Principalitieswere excluded as well. The intact architectures were also excluded from the studybecause of the lack of decoration. Although Muğla Ulu Mosque is a West AnatolianPrincipalities architecture, was not incluted because of its very poor condition.This study covers the time period from 1300 to 1425, Principalities namelyAydınoğulları, Germiyanoğulları, Menteşeoğulları and Saruhanoğulları.Karasioğulları was excluded because no material has reached up to now from them.The study of the decoration programs in the architecture of the WestAnatolian Principalities tried to find out the development of decoration programs bylooking at the intact examples. Ottoman Principalities located South Marmara, oneof the five Principalities mentioned in the study, was excluded from the study due toits importance in the development of Ottoman architecture.