Ders kitaplarında toplum, yurttaşlık, vatanseverlik ve ekonomi anlayışının dönüşümü: 1997 ve 2004 ilköğretim sosyal bilgiler ders kitapları üzerine bir içerik analizi

Abstract

IIIÖZETBu çalışmanın amacı, Türkiye'de 2004 yılında gerçekleştirilen ilköğretimmüfredat değişikliğinin hangi koşulların ürünü olarak ortaya çıktığını, ilköğretiminamaçlarında meydana gelen değişimlerin neler olduğunu ve bu değişimlerin müfredatve ders kitaplarındaki toplum, yurttaşlık ve vatanseverlik anlayışını; ekonomi veekonomik bir aktör olarak birey kurgusunu nasıl dönüştürdüğünü anlamayaçalışmaktır. Çalışmanın kapsamı, erken Cumhuriyet döneminden 1980'lere değinilköğretim müfredatlarında meydana gelen değişimlerin irdelenmesi, 1997 ve 2004ilköğretim müfredatlarının amaçlarının ve bu amaçlara göre yazılmış 8 adet 4. ve 5.sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarının karşılaştırması ile sınırlandırılmıştır. ÇalışmadaSosyal Bilgiler ders kitapları, hem niceliksel hem de niteliksel içerik analiz tekniğikullanılarak karşılaştırılmıştır.Çalışmanın sonucunda, 2004 müfredat değişikliğinin ve yenilenen derskitaplarının temelde iki amaca hizmet ettiği görülmüştür. Birincisi, 1997 müfredatındahakim olan ulus-devlet paradigmasına dayanan ekonomi anlayışının değiştirmek,küresel bir ekonomi tahayyülü oluşturmak ve işgücünün niteliklerini küresel piyasaekonomisinin gerekliliklerine uygun bir hale getirmektir. Yeni müfredat ve derskitaplarında, ekonomi konuları ve ekonomik hedefler eski müfredata göre çok dahaöncelikli bir noktaya gelmiş, bireyin iktisadi yönüne yapılan vurgu artmıştır. kinciise, küreselleşme sürecine kültürel ve siyasal anlamda uyum sağlamak üzere, millikültürü ve milli kimliği yeniden tanımlama çabasıdır. Bu çabanın altında yatan enönemli neden ise, milli eğitimin temel doktrini olan milliyetçi söylemi, insan haklarınave farklılıklara saygı, okullardaki ilişkilerin demokratikleştirilmesi gibi AvrupaBirliği'nin eğitimle ilgili kriterleriyle uyumlu bir hale getirmektir. Bu doğrultuda, ikidönem ders kitaplarında hakim olan milliyetçi söylemin niteliği değişmiş ve bu, derskitaplarındaki toplum, yurttaşlık, vatanseverlik anlayışını da farklılaştırmıştır. Yenimüfredat ve ders kitaplarında, milli değerlerin yanında evrensel değerleri de içeren,IViktisadi anlamda dünya ile bütünleşmeyi vurgulayan, daha liberal bir milliyetçilikanlayışı öne çıkmıştır. 1997 müfredatı ve Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki otoritermilliyetçi söylemin hakimiyeti düşünüldüğünde, yeni müfredat ve ders kitaplarındaevrensel değerlere ve demokratik değerlere yapılan vurgunun artması olumlu birgelişme iken, eğitim ile ekonomi arasındaki ilişkinin güçlenmesi, iktisadi akılcılığıninsan ve bilgi üzerindeki tahakkümünün artması ve eğitimin dilinin büyük ölçüdeiktisadi bir dil ve söyleme indirgenmesi gibi olumsuzluklar barındırmaktadır.ANAHTAR KEL MELER: Müfredat, Sosyal bilgiler ders kitabı, milliyetçilik,küreselleşme, Avrupa Birliği

VSUMMARYThe aim of this research is to explore the factors that lead to the primaryschool curriculum change in 2004 in Turkey, the changes in the objectives of thecurriculum and how these changes in the curriculum and textbooks transform theidea of society, citizenship, patriotism, economy and the individual as an economicactor. The scope of this research is limited to the discussion of the changes inobjectives of primary school curricula from the early periods of Turkish Republic tothe 1980?s, a comparison of the objectives of 1997 and 2004 primary schoolcurricula, and comparisons of eight Social Sciences textbooks for 4th and 5th gradeswhich are written according to those objectives. Social Sciences textbooks arecompared by using both quantitative and qualitative content analyses techniques.The research in this thesis has shown that the curriculum and textbookchanges basically serve two different purposes. The first one is to change theunderstanding of economy that is based on nation state paradigm which dominated1997 curriculum; to build a global economic imagination and to suit qualifications oflabor force to the needs of global economy. In the new curriculum or currentcurriculum and textbooks, topics of economy and economic goals gain significanceand the emphasis on economic dimension of individual increases. The secondpurpose of the changes is to adapt the culture and the politics to the globalizationprocess by redefining national culture and national identity. The underlying reasonfor this effort seems to build a harmony between nationalist discourse that constitutesTurkish education system?s basic doctrine and the educational norms of EuropeanUnion such as respecting human rights and different cultures and democratization ofeducational relationships. As a result, the character of nationalist discourse in the twocurricula varies and this leads to changes in the understanding of society, citizenshipand patriotism in textbooks. In the new curriculum and textbooks, a rather liberalnationalist discourse embracing universal values as well as national ones andVIemphasizing economic integration with the rest of the world prevails. Although theemphasis on universal and democratic values in new curriculum and textbooks is apositive development when the authoritarian character of the nationalist discourse in1997 curriculum and Social Sciences textbooks is considered, the intensifiedrelationship economy and education in the new curriculum and textbooks still entailsnegative aspects such as increasing the dominion of economic rationalism overindividual and knowledge, and reducing the language of education to the language ofeconomy.KEY WORDS: Curriculum, Social Sciences textbook, nationalism, globalization,European Union