Türklerde mezarlara at gömme geleneği sanat tarihi açısından bir bakış

Abstract

ÖZET(Türklerde Mezarlara At Gömme Geleneği -Sanat Tarihi Açısından Bir Bakış-)En erken M.Ö. 16. yüzyılda kendini gösteren Mezarlara at gömme geleneği, 1940'lı yıllardason uygulamasına rastladığımız Kazakistan'a kadar takip edilebilmiştir. Dini bir alt yapıyasahip bu gelenek zamanla Türk topluluklarının farklı dinlere geçilmesine rağmen varlığınısürekli hissettirmiş bir ölüm adeti olarak devamlılığını sürdürmüştür. Bu alt yapıda gelişen atgömme geleneği kendi çevresinde Türk sanatını da geliştirmiş ve eyerler, at koşum takımları,yularlar, at başlıklarında önemli sanat özelliklerine rastlanmıştır.Proto-Türkler, Hunlar, Göktürkler, Kırgızlar olarak Asya'da devlet olarak varlığını göstermiştopluluklarda ağırlıklı olarak varlığını sürdüren bu unsur diğer yerel toplulukların adetlerinegirmiş önemli bir ritüeldir. Bu ritüel Türk topluluklarının M.Ö. 6. yüzyılda İskitler'in batıyagöçleri sırasında Doğu Avrupa'ya da gitmiş ve giderken de Türk sanatının unsurlarını daberaber götürmüştür. İskitlerle beraber Sarmatlar, Avrupa Hunları, Avarlar, Bulgarlar,Hazarlar ve Kıpçaklar-Kumanlar'da reel olarak bu geleneğe rastlanmıştır.En doğuda ki at gömülü mezar Göktürkler'e ait olup Moğolistan'da bulunurken, en batıda kimezar ise Avrupa Hunları'na ait Paris yakınlarındaki mezarda bulunmuştur. Ayrıca bugelenek, sanatımızda ve kültür hayatımızda İslamiyet'ten sonra zaman zaman birebir, zamanzaman ise biraz değişerek kendini göstermiştir. Selçuklular'da, Akkoyunlular'da veKarakoyunlular'da benzer kültür izlerine, Osmanlılar'da ise atlı gömünün birebir örneklerinerastlamaktayız. II. Osman'ın atı buna güzel bir örnektir.Anahtar Kelimeler: At, Kurgan, Türk Sanatı, Orta Asya, Doğu Avrupa

SUMMARY( Horse-Burial in Tombs Tradition of Turks - İn Persective of Art History )Horse-burial tradition, which can be seen as early as 16th Century B.C., can be pursued tolatest examples in 1940?s Kazakhistan. This religious backgrounded tradition provided itssurvival as a custom of death over the centuries, although religion of the society was changed.With this substructure, horse-burial tradition caused improvement of Turkish Art surroundingit and saddles, trappings, leashes and bridles became important artistic products of their time.This custom, which existed as a predominat factor in communities like Proto-Turk, Hun, Kok-Turk and Kirgiz states of Asia, was also a major rituel in traditions of other nativecommunities of this era. This rituel immigrated to Eastern Europe while Scythians exodus towest and took Turkish Art with it. Elements of this culture can be encountered in Sarmathiansalong with Sychtians, European Huns, Avars, Bulgarians, Hungarians and Kipchaks-Kumans.While an example of this kind of tomb, which belongs to Kok-Turks, stands in Mongolia atFar East; at Far West another example which belong to European Huns, sets near Paris,France. Also, this traditon took place in post-İslamic cultural life, sometimes exactly andsometimes slightly changed. İt can be encountered to its cultural traces in Seljuk, Akkoyunluand Karakoyunlu societies and exact examples in Ottomans. Horse of Osman II is a fineexample.Keywords: Horse, Kurgan, Turkish Art, Central Asia, Eastern Europe