Erken dönem osmanlı cami mimarisinin cephe kuruluşları ve 15. yüzyıl İstanbul cami mimarisine etkileri

Abstract

15. yüzyıl İstanbul camilerine gelindiğinde ise; bunların genel özellikleriitibariyle Erken Dönem Osmanlı camilerini takip eden yapılar olduğu söylenebilir.Erken Dönem Osmanlı cami mimarisinin cephe kuruluşlarında karşımıza çıkanunsurları, 15. yüzyıl İstanbul camilerinin cephe kuruluşlarında da görmekteyiz.Ancak, 15. yüzyıl İstanbul camilerinin cephe kuruluşları, birkaç istisna dışında, tümyapıları kapsayan bir üslûp birliği içerisinde gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde, tümyapıların cephe kuruluşlarında, mihrap ekseni üzerinde dışa taşkın bir cümle kapısıve cümle kapısını merkez alan bir simetriyle cephe yüzeyine yerleştirilmiş pencereaçıklıkları ve mihrabiyeler bulunur. Yine tüm yapılarda, cephe kuruluşları soncemaat yeri ve minareyle birlikte ele alınmıştır.15. yüzyıl İstanbul camilerinin cephe kuruluşlarında karşımıza çıkan unsur veuygulamalar, Erken Dönem Osmanlı cami mimarisinde mevcut olan unsur veuygulamalar arasından seçilmiş ve yeniden yorumlanarak cephe kuruluşlarınınmeydana getirilmesinde kullanılmıştır.Sonuç olarak; 15. yüzyıl İstanbul camilerinin, cephe kuruluşları açısından,Erken Dönem Osmanlı cami mimarisinden etkiler aldığı ve onu takip eden birmimari anlayışla gerçekleştirildiği rahatlıkla söylenebilir. Ancak, bu yapıların cephekuruluşlarının gerçekleştirilmesinde kullanılan unsur ve uygulamaların erkendönemde kullanılanlar arasından elemine edilip yeniden yorumlanması ve tümyapıları kapsayan bir üslûp birliğinin varlığı, 15. yüzyıl İstanbul camilerinin cephekuruluşlarında hâkim olan mimari anlayışın, Erken Dönem Osmanlı mimarisindendaha gelişmiş ve daha ileri olduğunun açık bir kanıtıdır.Anahtar kelimler: Osmanlı ? Mimari ? Erken Dönem ? İstanbul ? Cami ? Cephe

(The Façade Constitutions of Early Period Ottoman Mosque Architecture andIts Influence to the 15th Century Istanbul Mosque Architecture)In nearly all periods of the Anatolian Turkish Architecture, the entrancefaçades of buildings were emphasized with various ways. Especially, in theAnatolian Seljuk period, entrance façade with monumental taçkapı represents entirebuilding.Also in the Early Period Ottoman mosque architecture, the one of the mostimportant parts of buildings is entrance façade. The son cemaat yeri, which wasincluded to construction programme in this period, obtained to carry façadearchitecture to high levels.Cümle kapısı, windows, mihrabiye, şahniş and son cemaat yeri arecomponents which are seen in entrance façades of the Early Period Ottomanmosques. Although these components are applied to façade surface with similarshapes in different buildings, they are decorated and built with various and differenttechniques and materials.In the Early Period Ottoman mosque architecture, buildings are divided intotwo groups in terms of their façade construction. First group is constituted by thebuildings which have a deep eyvan on façade surface over the mihrap axis. At thebuildings in second group, façade surface is flat along façade wall. Second group canbe divided into two sub-groups: The buildings which have a cümle kapısı thatoverflowed from façade wall and the buildings which have a cümle kapısı that havesame thickness with façade wall.In the Early Period Ottoman mosque architecture, including of son cemaatyeri to the construction programme causes different necessities and applications infaçade constitutions. Therefore, it will be appropriate to divide again the period?sbuildings as the ones which have son cemaat yeri and which have not. The EarlyXIPeriod Ottoman mosques which have not son cemaat yeri, besides the number ofthem is less, are closer to the Anatolian Seljuk architectural tradition.When it comes to the 15th century Istanbul mosques; it can say that they arethe buildings which follow the Early Period Ottoman mosques with their generalproperties. We determine the same components both in the Early Period Ottomanmosques and the 15th century Istanbul mosques. But, except a few exceptions, façadeconstitutions of 15th century Istanbul mosques were built with same architecturalstyle. In this period, there are cümle kapısı over the mihrap axis and symmetricallylocated windows and mihrabiyes on the surface on façades in all buildings. Again inall buildings, façades built with son cemaat yeri and minare. And entrance façades ofall buildings have a similar view.The components and the applications which we see on façades of 15th centuryIstanbul mosques were chosen through the components and the applications of EarlyPeriod Ottoman mosque architecture. And these were commented on with new stylesfor façade constitutions.Finally; we can easily say that the 15th century Istanbul mosques are under theinfluence of Early Period Ottoman mosque architecture and they were built with anarchitectural style which follows it in terms of their façade constitutions. But, theelimination and the re-creation of the items of early period façade architecture infaçade constitutions of 15th century Istanbul mosques and the similarity of entrancefaçades of buildings prove that the architectural style of 15th century Istanbulmosques is much more advanced than the style of early period.Keywords: Ottoman ? Architecture ? Early Period ? Istanbul ? Mosque ? Façade