Salâhî Gül ü Bülbül: Giriş-metin-Türkiye Türkçesi çevirisi-dizin-tıpkıbasım

Abstract

Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, XVII. yüzyılda Salâhî mahlaslı şair tarafından, kaynaklarda kendisi ve eseri hakkında herhangi bir bilginin bulunmadığı; ancak Salâhî?nin Gül ü Bülbül?ü aracılığıyla varlığından haberdar olduğumuz Molla Gurbetî?nin Gül ü Bülbül adlı eserine nazire olarak yazılan Gül ü Bülbül konu edilmiştir. Türk edebiyatında Gül ü Bülbül yazma geleneğinin Doğu Türklük sahasındaki önemli örneklerinden biri olan eser, Türk edebiyatı açısından olduğu kadar Türk dili tarihi açısından da önemlidir. Eser, dil özellikleri bakımından XV. yüzyıl başlarından XX. yüzyıl başlarına kadar farklı Türk coğrafyalarında etkisini kesintisiz olarak devam ettiren Doğu Türkçesinin ?Klasik Sonrası Dönem (1600-1921)? metinleri arasında yer alır. XVII. yüzyıldan itibaren metinlerde bir yandan klasik yazı dili özellikleri görülürken bir yandan da konuşma dilinin yazı dili üzerindeki etkisinin giderek yoğunlaşmaya başladığı ve dilde yavaş yavaş yerel unsurların kendini gösterdiği bir geçiş dönemi yaşanır. Üzerinde çalıştığımız metin de bu geçiş döneminin dil özelliklerini taşıması ve Doğu Türklük sahasının ağız bölgelerinin tespitine katkı sağlaması yönünden Türk dili tarihi araştırmalarında önemli bir yere sahiptir. Çalışmanın Giriş bölümünde gül ve bülbül teması etrafında Salâhî?nin beslenmiş olabileceği edebî ve tasavvufî gelenek ve birikim çok yönlü bir şekilde ele alınmış, Yazım ve Dil Özellikleri bölümünde eserin ayrıntılı bir biçiminde gerektiğinde tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri içinde dil özellikleri incelenmiş, Metin bölümünde Arap harfli Türkçe metnin çeviri yazısı yapılmış, Türkiye Türkçesi Çevirisi bölümünde Doğu Türk yazı diliyle kaleme alınan eserden okuyucu ve araştırmacıların daha rahat istifade etmeleri amaçlanarak metin Türkiye Türkçesine aktarılmış, Dizin bölümünde eserin söz varlığı ortaya konulmuş ve son olarak Tıpkıbasım bölümünde üzerinde çalışılan yazma eserin, Taşkent nüshasının tıpkıbasımı verilmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Salâhî, Gül ü Bülbül, Doğu Türklük Sahası, Doğu Türkçesi

In this study prepared as PhD dissertation, Gül ü Bülbül is determined as the subject, which was written at the XVIIth century by the poet using Salahi as a pen name as a ?nazire? (a poem modeled after) the poem titled Molla Gurbeti, whom we do not have any information about him and his work; however, we know about his presence through Gül ü Bülbül by Salahi. As one of the significant examples for the tradition of writing Gül ü Bülbül within Eastern Turkish field in Turkish literature, the poem is important for Turkish language history as much as for Turkish literature. The poem is involved in the texts for ?Post-Classical Period (1600-1921)? of Eastern Turkish that continuously maintained its impact in different Turkish geographies from the early XVth century to the early XXth century in terms of its language characteristics. The classical written language characteristics had been seen in the texts as of the XVIIth century, while it was a transition period when the spoken language had a increasingly intensifying impact on the written language, and the local aspects had slowly begun to appear in the language. This text we have studied on takes an important place among the researches on Turkish language history as it bears the language characteristics of that transition period and it may contribute to the determination of the dialect regions of Eastern Turkish area. In the Introduction part of the study, the literary and sufistic tradition and knowledge where Salâhî could have been inspired around the rose and nightingale theme have been considered in many aspects; in the Spelling and Language Characteristics part, the language characteristics of the work has been studied in detail among the historical and modern Turkish dialects, when necessary; in the Text part, the Turkish text written with Arabic letters has been translated; in the Modern Turkish Translation part, the text has been translated into Modern Turkish for the purpose of making it more convenient for use of the work written in Eastern Turkish written language by the readers and researchers; in the Index part, the vocabulary of the work has been provided, and finally, in the Facsimile part, the facsimile of the copy of studied written work in Tashkent has been provided. KEYWORDS: Salahi, Gül ü Bülbül, Eastern Turkish Area, Eastern Turkish