Bir toplumsal mühendislik kurumu olarak Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi`

Abstract

`Bir Toplumsal Mühendislik Kurumu Olarak 'Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi'` (AMMU) başlıklı bu tezin konusu, Osmanlının son döneminde faaliyet gösteren Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi adlı kurumdur. 16 Teşrin-i Evvel 1329 (29 Ekim 1913) tarihinde müdür ve memurları atanarak oluşturulan İskân-ı Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyeti'nin (İAMM), yetki ve kadroları, 1 Mart 1332 (14 Mart 1916)'de Teşkilat Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle kurulan Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi'ne devredilmiştir. Muhacir, mülteci ve aşiretlerin sevk, iskân, iaşe, temdin ve temsili için çalışan ve kendi bütçesi olan bu kurum, Dâhiliye Nezareti'ne bağlı olarak varlığını Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar devam ettirmiştir.AMMU'yu `toplumsal mühendislik` kavramı çerçevesinde değerlendiren bu çalışmada iskân, temsil, temdin gibi kavramların dönemin yöneticileri tarafından nasıl algılandığı anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) dönemi nüfus politikaları ile Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer dönemlerindeki nüfus politikaları arasındaki farklılıklar hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Çalışmada özellikle İAMM'nin son müdürü, AMMU'nun ise ilk genel müdürü olan, hayatının önemli bir kısmında nüfus meseleleriyle ilgilenen ve Osmanlı'nın son dönemi ile Cumhuriyet dönemi arasındaki kadrosal ve zihinsel devamlılığı en iyi gösteren Şükrü [Kaya] Bey'in hayatı üzerinde durulmuştur. AMMU bünyesinde Ziya Gökalp'ın başkanlığında oluşturulan `Encümen-i İlmî` adındaki bilim heyetinin, kuruluş süreci, amacı, çalışmaları ile bu heyet tarafından çevrilen ve satın alınan kitaplara değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Muhacir, Mülteci, Aşiret, İskân, Sürgün, Temsil, Temdin, Şükrü Kaya, Mehmed Hamdi Arpağ.

This thesis is about the activities of a late-Ottoman institution, the General Directorate for Tribes and Immigrants (Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi). Founded on 29 October 1913 under the name of the Directorate for the Settlement of Tribes and Immigrants (İskân-ı Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyeti), its mandate and cadres were transferred to the General Directorate for Tribes and Immigrants on 14 March 1916. Founded for the transfer, settlement, subsistence, domestication and assimilation of immigrants, refugees and tribes, the General Directorate for Tribes and Immigrants had its own budget and was attached to the Interior Ministry until the end of the Ottoman Empire. This thesis approaches the General Directorate for Tribes and Immigrants as an institution for social engineering and attempts to analyse the ways in which the concepts of settlement, assimilation and domestication are perceived by the ruling elites of the period. Detailed information about the differences between the population politics during the reign of Committee of Union and Progress (CUP) and the earlier periods are also provided in the thesis. This study paid special attention to the life of Şükrü Kaya Beg, the first general director of the General Directorate for Tribes and Immigrants, who dealt with population issues for most of his life and through whose activities the mental and cadre-wise continuity between the late Ottoman period and the Republican rule is revealed. Besides, this thesis discussed the foundation, targets, activities of and the books translated and purchased books by the `Scientific Council` (Encümen-i İlmî), a scientific board within the General Directorate for Tribes and Immigrants working under the presidency of Ziya Gökalp.Keywords: Immigrant, Refugee, Tribe, Settlement, Exile, Assimilation, Domestication, Şükrü Kaya, Mehmed Hamdi Arpağ.