Bursa İnebey Kütüphanesindeki Ortaçağ İslam ciltlerinin (13-14. yüzyıl) cilt sanatı açısından değerlendirilmesi

Abstract

İnebey Yazma Eser Kütüphanesindeki 13. ve 14. yüzyıllara ait ciltleri incelediğimiz bu tezde, ciltlerden önce kağıt ve derinin kısa bir geçmişi anlatılmıştır. İncelenen dönemlere göre değişen tasarım üslupları ve dönemler arasındaki etkileşimler birbirleriyle karşılaştırılarak zengin örneklerle incelenmiştir. 9. yüzyıldan itibaren görülen İslam cilt sanatı, zengin bezemeli örneklerini ilk olarak 12-15. yüzyıl arasında vermiştir. Daha sonra Osmanlılar, Timuriler ve Safeviler ile cilt sanatı altın çağını yaşayacaktır.İslam cilt sanatının erken örnekleri Arap ve Ön Asya coğrafyasında üretilmeye başlanmıştır. Daha sonra Anadolu, İran, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Afrika, Mısır gibi bölgelerde zengin bezemeli örnekleri görülen cilt sanatı, 13-15. yüzyıllarda Anadolu'da, Selçuklu ve Beyliklerin ve kısa bir süre de İlhanlıların egemenliğinde geçen bir sanat ortamında özgün örneklerini vermiştir. Siyasi olarak oldukça karmaşık olan bu dönemde sanata yön veren ve sanatçıları destekleyip örgütlü bir şekilde üretim yapılmasını sağlayan devlet adamları, aynı şekilde kitaplar hazırlatarak kütüphaneler de kurmuşlardır. Günümüze kadar ulaşan cilt sanatı örnekleri incelendiğinde, bunlar üzerindeki işçilik, teknik, tasarım ve üslup özellikleri tespit edilebilmektedir. Selçuklu, Beylikler, İlhanlı ve Memlüklü ciltlerindeki bezeme üslupları daha sonra Osmanlılara, Timurilere ve Safevilere etki edecektir. Tezde incelenen 13-14. yüzyıla ait İslam ciltlerinde daha çok geometrik tasarımlar dikkat çekmektedir. Geometrik tasarımlarda bitkisel bezeme elemanları da özellikle kenar sularında ve şemse-salbeklerde görülmektetir. İç kapaklarda bitkisel ve az da olsa geometrik bezemeler, kalıplarla deri üzerine işlenmiş ve ciltler üzerine bazı mücellitlerce dua ifadeleri içeren damgalar ya da isimlerini içeren mühürler (imzalar) basılmıştır. Dönemin cilt tasarımlarına karakteristik özellik kazandıran unsur da mücellid imzaları (mühürler) olmuştur. Anahtar kelimeler: Cilt, Anadolu, Selçuklu, Tasarım, Mücellit

This thesis studies the bindings belong to 13th and 14th centuries in İnebey Manuscripts Library, and before the bindings it gives information about short history of paper and leather. Designing styles change according to periods that are researched, and interactions between the periods are examined with prosperous samples by comparing each other.Islamic bookbinding continued by flourishing since 9th century, gave the best samples firstly between 12 and 15th centuries. Afterwards, with Timurids and Safavids Ottamans reached the golden age of bookbinding. The first samples of Islamic bookbinding started to be produced in the region of Arabic and Asia Minor. Later, the bookbinding that was seen qualified decoration examples in the regions as Anatolia, Persia, North Africa, North Mezopotamia and Egypt gave unique samples in Anatolia in 13-15 th centuries in the setting of art under sovereignty of Seljuks, Beyliks and as a short period Ilkhanids. The statesmen supported craftsmen who gave direction to art in this complicated and inextricable political period, enabled to make an organized production also they founded libraries by having books prepared. When examples of bookbindings that survived until now are examined, tooling, technique, design, also style features on these can be determined. Afterwards, the styles of ornament in Seljuks, Beyliks, Ilkhanids and Mameluks's bookbindings had an affect on Ottomans, Timurids and Safavids. It has been remarked mostly geometric designs in 13- 14th centuries bookbindings that are examined in thesis. On geometric designs, elements of herbal ornament can be seen in especially edging and shamsa-salbek. On inner covers herbal and even a little geometric ornaments handle on the leather with blocks and by some bookbinders stamps-include prays - or seals (signs) -include their names- are printed on these bindings. The signs (seals) of bookbinders has been a factor that gave characteristic feature to binding designs of the period.Key word: Binding, Anatolia, Seljuks, Design, Bookbinder.