17. yüzyıldan günümüze tezhip sanatında Hilye-i Şerîf formları ve çağdaş uygulamaları

Abstract

Süs, ziynet, cevher, güzel sıfatlar, güzel yüz anlamlarını taşıyan Hilye-i Şerîfe ifadesi anlamını güçlendirmek gayesiyle Hilye-i Şerîfe, Hilye-i Saâdet, Hilye-i Resûlullah, Hilye-i Şerîfetü'n Nebi ifadeleri ile de anılmaktadır.Kutsal kimselerin tasvirinin yapılması İslâm anlayışına ters düştüğü için, İslâm sanatkârları Hz. Muhammed'in tasvirini sahih kaynaklardan aldıkları ifadelerle yazı ile yapmışlar ve bu yazıyı süslemeyi tercih etmişlerdir. En eski Hilye-i Şerîfe örneğine Şeyh Hamdullah döneminde rastlanmıştır. Levha şeklinde yazılan ilk Hilye-i Şerîfe ise 17. yüzyılın en önemli hattatı Hâfız Osman'a aittir. Hâfız Osman tarafından uygulanan form günümüze kadar uygulana gelmiş, farklı formlar denense de bu form klasik olarak kabul görmüştür.Hilye-i Şerîfe Hz. Muhammed dışında diğer peygamberlere, dört halife ve Aşere-i Mübeşşere, din ve tarikat büyükleri içinde yazılmıştır. 17. yüzyıldan günümüze kadar gerek hattında kullanılan yazı çeşitleriyle gerekse formunda yapılan değişikliklerle birbirinden farklı uygulamalarla karşımıza çıkan Hilye-i Şerîfe levhaları maksadı dahilinde evlerimizde, özel koleksiyonlarda yerini almaya devam etmektedir.Çalışmanın sonunda `Hilye-i Şerîfe Tasarımlarım` başlığı altında daha önce yapılan örneklerden farklı olarak sekiz eser sunulmuştur. İlk eser; klasik formda tasarlanmasıyla birlikte klasik rûmî ve çiçek motiflerinden oluşan kompozisyon ile tezyin edilmiştir. İkinci eser; serbest tasarım Hilye-i Şerîfe olarak tasarlanmış, klasik formların dışında, Hz. Muhammed'i simgeleyen güllerle tezyin edilmiştir. Bu iki eser orijinal olarak renklendirilerek yapılırken diğer altı eser Hilye-i Şerîfe form arayışları üzerine yapılmış çalışmalar şeklinde sunulmuştur. Yapılan form çalışmalarında Hilye-i Şerîfe'nin manasından ilham alınarak bir mücevher edası ile tasarlanarak ''mücevherin gizemi'' temasıyla farklı formlar uygulanmıştır.ANAHTAR KELİMELER: Hz. Muhammed, Hilye-i Şerîfe, Hâfız Osman, Tezhip, Hat.

Hilye-i Şerîfe carries the meanings of garnish, ornament, beautiful face, beautiful appearance is called by the expressions such as Hilye-i Şerîfe, Hilye-i Saadet, Hilye-i Resulullah, Hilye-i Şerîfetü'n Nebi in order to increase strength of its meaning.Since depiction of holy people in understanding of Islam is forbidden, artists of Islamic world has been depicted prophet Muhammad by the expressions they have obtained from accurate sources in writing and they have chosen to ornamented this writing. Oldest Hilye-i Şerîfe example has been encountered in the era of Şeyh Abdullah. First Hilye-i Şerîfe written in plate form owned by Hâfız Osman who is the most important calligrapher of 17. century. The form that has been applied by Hâfız Osman has been used until today and even though there are other forms that have been tried to be used yet this form has considered to be the classic.Hilye-i Şerîfe has been written for four caliphates and Aşere-i Mübeşşere and important religious figures other than prophet Muhammad. As we encounter in different applications by its forms of calligraphy and changes in its form through the time since 17. Century to current day Hilye-i Şerîfe is still exist in our households an special collections within its purposes. There are eight pieces are presented in the end of the study under the title of `Original Hilye-i Şerîfe Designs` under the light of the examples produced before. First piece is decorated with flower motives and classical rûmî style along its classical design. Second piece is designed as Free Design Hilye-i Şerife, except the classic forms its decorated with roses that symbolized prophet Muhammad. While these two original works is done by coloring, the other six ones was presented as works on form search for Hilye-i Şerîfe. At the form works, different forms were applied with the theme the mystery of jewelry‟ by designing them like a jewelry with the inspiration from the meaning of Hilye-i Şerîfe.Key Words: Hz. Muhammad, Hilye-i Şerîfe, Hâfız Osman, Illumination, Calligraphy.