Halit Ziya Uşaklıgil ve Peyami Safa romanlarını Türkiye modernleşmesi bağlamında karşılaştırmalı düşünmek

Abstract

Bu çalışmada Türkiye modernleşmesini ve ona etki eden basınçları Mai ve Siyah ile Dokuzuncu Hariciye Koğuşu romanları özelinde anlamaya çalıştım. Söz konusu romanların yerleşik okunma biçimlerinin Türkiye modernleşmesine etki eden yanlarını eleştirel bir okumaya tabi tutarken de mukayeseli okumanın imkânlarından faydalandım. Zira bu tarz bir okuma biçiminin kırılma ve süreklilikleri göstermede çok daha destekleyici olduğunu düşünüyorum. Türkiye modernleşmesinin hem itici gücünü oluşturan hem de onu birtakım sınırlamalara tabi tutan, başta kaygı ve tedirginlik olmak üzere 'duygusal yükler' mevcuttur. Elbette bu durum sadece Türkiye'ye özgü değildir. İngiltere ve Fransa'ya kıyasla modernliğin sahnesine geç çıkmış ulusların deneyimlediği şekliyle 'gecikmiş modernliği' ulusal alegori ve milli edebiyat kavramlarıyla birlikte düşünmek, yaygın şekilde bu alegoriyi barındırmadığı düşünülen eserlere yönelik mesafeli tavrı anlamak için önemlidir. Bu tavır temel olarak heterojen yapının hâkim olduğu imparatorluk evreninin ulus devlete dönüşürken ufkunu giderek homojenleştirmesiyle ilgilidir. Milli edebiyatın tohumlandığı yer olan Genç Kalemler' in Cumhuriyet döneminde dilde sadeleşme ve 'halka doğru' gitme anlayışıyla oluşturduğu süreklilikleri anlamaya çalışırken göze ilk çarpan unsur, onların dönemlerinin hâkim edebiyat anlayışını oluşturan Servet-i Fünun' u sert bir biçimde eleştirmeleridir. Edebiyat tarihi yazımında sıklıkla tekrarlanan biçimde Batılı tarzın başarılı örnekleri olarak gösterilen fakat bir türlü 'milli' olarak kabul edilmeyen bu romanlar etrafındaki tartışmalar aynı zamanda 'yazarın estetik özerkliği' hakkında düşünebilme imkânı da sağlarlar. Anahtar Kelimeler: Türkiye modernleşmesi, Gecikmiş modernlik, Ulusal alegori, Mai ve Siyah, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu

In this study, I attempted to understand Turkish modernization and social facts which affected the Turkish modernization with a specific focus on two novels, namely Mai ve Siyah and Dokuzuncu Hariciye Kogusu. Making a critical reading of some aspects of how usual reading style of those novels influenced Turkish modernization I also utilized a comparative reading, as I believe that such reading can be expedient to reveal the fractures and continuities at the same time. There are 'emotional burdens', including primarily the anxiety and unease, that stand as the driving force of Turkish modernization but also restrain it. For sure, this is not unique to Turkish case. Thinking the 'belated modernity' together with the concepts of national allegory and national literature, as the nations which came late on the scene of modernity compared to Britain and France have experienced, is significant to understand the reserved attitude towards works commonly construed as excluding this allegory. This attitude is essentially related with the gradual homogenization of the horizon of heterogeneously structured imperial environment while transforming itself into a nation state.For this, while Genc Kalemler where national literature began to develop explicated the continuities of the Republican period created in line with simplification in language and 'going towards people', it also criticized the Servet-i Funun harshly, the leading literary movement of the time. As frequently repeated in the history of literature, discussions revolving around those novels, which are considered as the successful examples of the Western-style but rejected to be 'national' at all, enable us to think about the 'aesthetics autonomy of the author'.Key Words: Turkish modernization, belated modernity, national allegory, Mai ve Siyah, Dokuzuncu Hariciye Kogusu.