İstanbul`da 19. yüzyıl sivil kargir mimarinin korunması için Fener bölgesi örneğinde bir yöntem geliştirilmesi

Abstract

ÖZET Bu çalışmada XIX. yüzyılda İstanbul Fener bölgesinde inşa edilmiş kârgir doku incelenmiş ve zamanla bozulan bu dokunun iyileştirilmesi için bir öneriler bütünü geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu hedef doğrultusunda tezin kurgusu şu şekilde özetlenebilir. Birinci bölümde, bölgede XIX. yüzyıl ortamını hazırlayan tarihi gelişim süreci kısaca aktarılmıştır. ( İstanbul genelinde ). Eski çağ koloniler zamanı olan Bizans öncesinin, Bizans İmparatorluğunun ve bundan sonra Tanzimat'ın ilanına kadar gelen Osmanlı döneminin tarihi, sosyal ve fiziksel gelişimi öne çıkarılarak incelenmiştir. Tanzimat ile oluşturulan yeni yasal düzenlemeler incelenerek, bu dönemdeki sosyal, ekonomik, örgütsel ve yönetimsel değişiklikler ile bunların uygulama alanlarına aktarılma çabaları kent ölçeğinde ortaya konulup varılan sonuçlar belirtilmiştir. İkinci bölümde, Tanzimat ile değişen şehir dokusu ve sivil mimarinin özgün bir örneğini oluşturan ve günümüze kadar fiziksel dokusunu korumuş Fener bölgesi incelenmiştir. Bu bölümde ilk olarak Fenerin, Bizans Dönemi ile, Osmanlı Döneminde Tanzimat'ın llanı'na kadar olan tarihsel gelişimi aktarılmıştır. Bunu izleyecek 1839 tarihinden sonra bölgede oluşan yeni bir yasal dönemin sonucu meydana gelen sivil kârgir mimarinin plan, cephe ve yapısal özellikleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde, Fener bölgesindeki sivil mimarinin bozulma nedenlerinden en önemlisi olan sosyo- ekonomik yapının değişimi yerinde yapılan gözlemlerle tespit edilmiştir. Bunun sonucunda bozulmanın sosyal ve fiziksel boyutları ortaya konmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölümde, koruma kavramının dünyada ve Türkiye'de tarihsel gelişimi incelenmiş ve bu süreçte planlanan, uygulanan ve sonuçlanan rehabilitasyon çalışmalarına yer verilmiştir. Beşinci bölümde, dördüncü bölümde irdelenen örneklerden elde edilen bilgiler ve üçüncü bölümde verilen alan çalışmalarının ışığında, Fener Bölgesininrehabilitasyonu için öneriler geliştirilmeye ve yıpranmalara yapısal çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Altıncı bölümü oluşturan sonuç ve önerilerde bu çalışmanın kuramsal araştırma ve alan çalışmaları aşamalarında varılan ve gerekli görülen hususlar belirtilmiştir. Ayrıca bu iki aşamanın birleştirilmesi ile ya da diğer bir deyişle kuramsal ve uygulanmış verilerin Fener bölgesine uyarlanması ile ortaya çıkarılan iyileştirme önerileri bir bütün olarak verilmiştir.

m SUMMARY In this thesis, the masonry town fabric which had been built at Fener district in Istanbul during the second half of 19th century have been investigated. By the course of time the town fabric and the buildings in the specified area have been destroyed due to the different causes. The purpose of this study is to develop a set of measurements to interrupt the destruction and to rehabilitate the area. In order to achieve this purpose the main frame of the study is arranged as follows. In the first chapter, the historical background which has prepared the circumstances at the district in 19th century is presented briefly. Here, the historical development of Istanbul in general is studied, particularly emphasizing the social and town fabric aspects of the city for different periods, namely, the pre Bizantine era, the reign of Bizantine Empire and the Ottoman times until Tanzimat. The special interest is devoted to the Tanzimat era to comprehend the new legislative improvments covering social, economic organization and administrative areas. The results reached by application of these new arregements are also expressed. In the second chapter, it is focused on Fener district considering the changes happened in Tanzimat era. These changes have caused the formation of a different town fabric and an original civil architecture in the region which has survived until now, preserving its characteristics more or less. As a first step the historical adventure of Fener district beginning in Byzantine era and continueing in Ottoman reign up to Tanzimat is narrated. Then, the main features of civil architecture in the district which was a result of the new lagislative arragements applied after 1839 have been investigated in detail regarding to the plan, elevation and structural aspects of the buildings. Third chapter is devoted to the field search and observations. According to the findings depending on observations made in the district, the most important factor which caused the destruction is the substantial change in the social and economic structure of the region. The social and the physical dimensions of the destruction due to this factor have presented as detailed as possible.IV In the fourth chapter, the concept of preservation has been explained being followed its historical development. Different preservation and rehabilitation projects that realized in western world and Turkey are also presented. The stages of planning and application are given and the results observed after application are discussed for these projects. Fifth chapter is related to the preservation and rehabilitation measurements proposed in this thesis as the conclusion of this study for Fener district. In order to form these set of measurements the followed way is to compose of the observations and the findings coming from field search and the theoretical knowledge gained from previous examples of chapter four. Mainly the basic steps of general approach for preservation and rehabilitation works have been adapted to the special conditions of Fener district. Finally a set of concrete proposals have been offered relevant to the social and physical characteristics of the district. In the last and sixth chapter, the conclusions extracted from whole study and the basic proposals for preservation and rehabilitation of this area are summarized.