Kentsel tasarım bakış açısından güç odaklarının kent mekanına etkisi: Beşiktaş-Maslak aksı örneği

Abstract

ÖZET Kent; fiziksel, ekonomik, hukuki boyutlara sahip dinamik bir olgudur. Ekonomik, sosyal ve kültürel değişimlerin hızla gerçekleştiği bir dönem yaşanmaktadır. Bu hız, sosyal ve kültürel birtakım sorunları beraberinde getirir. Kent mekanlarının bu hızdan etkilenişi de sosyal ve kültürel değişimlere benzerlik göstermektedir. Eklenen yeni enerji ve araçların adaptasyonlarında bazı sorunlar görülür. Kentlerde oluşan değişimlerin mekana yansıyışının olumlu olması için mekanın bir tasarım sürecinden geçmesi gerekir. Kentsel tasarım sosyal ve ekonomik bilimlerin çalışmaları ile ortaya konan veriler ve fiziki mekandan sorumlu diğer bilim dallarının ortaya koyduğu verileri kullanarak bir çalışma ortamı yaratır ve bir organizasyon gerçekleştirir. Ortaya, en küçük ölçekten en büyük ölçeğe kadar tasarlanmış bir çevre konur. Bu hızlı gelişmelerin kente uyum sağlaması için kentsel tasarım tüm kentsel gerçekleri içeren bir ürün ortaya koyar. Kentsel tasarım kavramının bütüncül ve çok yönlü yaklaşımı toplumlara ve kentlere ait tüm özellikleri içerir. Güç kavramı insanlığın var oluşundan beri mekanı etkiler. Toplumların yaşantılarını belirleyen, bu yaşantılar üzerinde hakimiyet kuran bu kavram, kent mekanının da hakim belirleyicisi olmaktadır. Bugün söz konusu olan güç, küresel bir ticari ve ekonomik güçtür. Kentler teknolojinin de ilerleyişi ile bu hakim güçlerin gösterişli, kentten kente ve ülkeden ülkeye değişim göstermeyen, standart yüksek yapılar olarak görünen binaların etkisi altındadır. Binalarla kendini gösteren yaklaşım, tüm kent mekanım etkilemektedir. Bu güç, kentsel tasarım sürecini belirleyen fiziksel ve sosyal faktörlerin önüne geçmektedir.Politik çevreler kentlerdeki gelişim sürecini belirleyen aktörlerdir. Devlet ulusa karşı kent mekanını korumak, mekanda kamu yararını düşünmek konusunda sorumludur. Yasalarla belirlenen bir takım sınırlamalar, izinler ve teşvikler kent mekanının oluşumunda belirleyicidir. Kamu yararının sağlanması, ülke ölçeğinde hedeflerin gerçekleşmesi, çevrenin korunması, yasalarla oluşan çerçevelerde gerçekleşir. Politik, yasal, ekonomik ve sivil toplum güçleri kentsel tasarımı etkilemektedir. Güç kavramı hiyerarşik bir yapıya sahiptir. Sözü edilen bu güçler, sistemdeki yerleri ölçüsünde kentsel tasarımı etkilerler. 1980' lerden sonra devlet politikası olarak beliren liberalizasyon sonucu bugün hakim güç, finansal çevrelerin elinde olan ekonomik güçtür. Ekonomik güçlerin kente etkisinin en yoğun görüldüğü kent, İstanbul Kenti' dir. İstanbul' un nüfusu 1980' den 1990 yılma kadar % 54 artarak 4.3 milyondan 7.3 milyona çıkmıştır. Bütçe gelirlerinin % 40' ı İstanbul' dan sağlanmaktadır. İstanbul ekonomisi, inşaat ve hizmet sektöründe özellikle de fınans ve turizm alanlarında yoğunlaşmaktadır. Büyük sanayi firmalarının yarısı İstanbul' da bulunmaktadır. İstanbul' da büyük sanayi firmalarının üst örgütleri olan holdinglerin merkezleri yer almaktadır. Dış ticaretin yarısı İstanbul' da gerçekleşmektedir. Kredilerin 1/ 3' ünü İstanbul kullanmaktadır. Mevduatların % 34.5' i ise İstanbul' dandır. İstanbul' da büyük bir ticari faaliyet görülmektedir. 1992' de toplamı 78' i bulan bankalardan 65' inin genel merkezi İstanbul 'dadır. Türkiye genelinde dağıtımı yapılan tüm gazeteler İstanbul' da hazırlanır ve basılır. istanbul Kenti' nde özellikle holding genel merkezlerinin ve bankalara ait genel merkezlerin mekan seçimlerinde tercih edilen bir aks olan Beşiktaş- Levent- Maslak Aksı, sözü edilen gelişmelerin mekana yansıdığı çok belirgin bir akstır. Aksta İstanbul Kenti' nde doğal yapısı ve tarihsel kimliği ile uyumsuz bir yapılaşma yaşanmaktadır. Bu yapılaşmada kararlar, yapı adası ölçeğinde alınmaktadır. Kent peyzajını bozan buyapılaşma kent içinde birçok noktadan hissedilmektedir. Kent için görsel olumsuzluklar yaratmasının yanında birtakım sosyal, altyapı, ulaşım sorunları yaşanmaktadır. Maksimum kullanım kaygısı, yüksek emsallerle destek bulmaktadır. Kamusal yaşam için mekan yaratma kaygısına rastlanmadığı gibi, binaların yakın çevreleri ile ilşkileri de son derece olumsuzdur. Yapılar arasında kalan boşluklar anlamsız ve kullanılamaz artık mekanlar niteliğindedir. Beşiktaş- Levent- Maslak Aksı' ndaki bu gelişmeler Turizmi Teşvik Yasası ile yasal dayanak bulmaktadır. Bu yasa, ilan edilen Turizm Bölgeleri' nde girişimcilerin yüksek emsallerle otel yapmasına izin verdiği gibi, iş merkezi yapımına da olanak tanımaktadır. Politik çevrelerin 1980' lerden sonra imkan yarattığı bu gelişmelerin bir tasarım süreci ile doğru yönlendirilmesi mümkün olabilir. Bu süreç, kentsel tasarım disiplininin resmi anlamda kullanımı ile mümkün olacaktır.

SUMMARY Cities are dynamic facts including economic and legal dimensions. Today economic, social and cultural changes seem to happen rapidly. This rate cause some social and cultural problems about social. The effect of these changes on the urban space looks like the influence on the social and cultural life. Some problems occur in the adaptation of some new energies and means that join the city. An urban design process is a must for the positive reflection of adaptation of the changes in cities to the space. Urban design makes a study setting with the datas optained from the studies of social, economic and other related science branches and makes and organisation. A designed circumstance in all scales is processed at last. Urban design exposes a product involving all of the urban facts for the adaptation of all this rapid developments. The total and multi- aspected approach of urban design involves all the properties of societies and cities. Power effects the space till the beginning of the existance of the human beings. This concept that determines the societies life, rules these life determines the urban space. Today, a global commercial and economic power seems to determine the life. With the tecnological developments, the cities are affected with the standart high buildings that don' t chance up to the city and country characters, belonging to the mentioned powers. The approach seemed with the buildings affect the whole city. The power is ahead of the physical and social factors that defines the urban design. Political groups are one of the determination actors of the urban development process.The government has to preserve the urban space for the people, has to make organizations for the public benefit in the urban space. Limitations, permitations and encouragements defined with the laws also determine the urban development process. To obtain the public benefit, spatial success in the country scale, to protect the environment all happens in the legal frames. Political, legal, economic and other powers including civil public or^anisaaons. effect urban design process. Power has a hierarchical structure. The mentioned powers effects the urban design process up to their hierachy in the system. After the 1980's, because of the liberalisation that occurs as a state policy, the dominant power belongs to the financial groups. Istanbul is the city these financial powers effect most. Population of Istanbul increased at the amount of % 54 from 1984 to 1990. % 40 of the state budget incomes are being get from Istanbul. Economy in Istanbul is based on the structural activities and service sector, especially on financial and tourism areas. Half of the industry companies are located in Istanbul. The head offices of the holding companies are also located in Istanbul. Half of the international commerce occurs in this city. 1/ 3 of the credits are being used in Istanbul. %34.5 of the deposits are obtained from Istanbul. The general head offices of the banks are located in Istanbul. The newspapers are prepared and printed in Istanbul. Beşiktaş- Maslak Axis; chosen by especially holding companies' head offices and banks, is a definate axis effected by the mentioned developments. A conflict seems to occur between the developments in the Axis and the natural and historical identity of the city Istanbul. The decisions made for the Axis are in one building scale. The developments destroying the city peyzage can be perceptioned from many points in the city. Some social, infrastructural and transportation problems occur among the axis. Wish of using the area at the most rate is couraged by high building permitations. The aim of creating public spaces cannot be observed and the relations of the buildings seem to be negative. The empty spaces between the buildings are meaningless and unusable.The developments in the Beşiktaş- Maslak Axis are encouraged by the Tourism Encouragement Law. This law give permition to enterprises' to build high hotel buildings and also business centers. A design process might direct the devolopments caused by the political groups after 1 980'. This process is possible with the legal acception of Urban Design discipline.