Kahramanmaraş Bölgesinde doğal yayılış gösteren bazı salep orkidelerinin in vitro`da yumru oluşturma yeteneklerinin araştırılması

Abstract

35 ÖZET Kahramanmaraş'ta doğal yayılış gösteren salep orkidelerinden Himantoglossum affîne, Ophrys bornmuelleri, Ophrys phrigra, Orchis anatolica, Orchis coriophora ve Serapias vomeracea türlerinin in vtfro'da yumru oluşturma yetenekleri araştırılmıştır. In vitro' da. 22 farklı ortam denenmiştir. Himantoglossum affîne türünün in vitro kültüründe hiç bir gelişmeye rastlanmamıştır. Ophrys bornmuelleri lüıüıule Van Waes & Debergh ı Doğal Bitki Ekstraktı + Aktif Karbon (VW&D+DBE+AC) ortamında % 0,01 1 oranında ve VW&D+Domates Ekstraktı (DE)+AC ortamında % 0,080 oranında protocorm oluşumu gözlenirken protocormun ötesinde bir gelişmeye rastlanamamıştır. Serapias vomeracea VW&D+AC, VW&D+DBE, VW&D+DBE+AC, Knudson C (KC), KC+AC, KC+DBE+AC, Phytamax (PYX) ve PYX+AC ortamlarında protocorm oluşturmuştur.En yüksek çimlenme oram % 0,289 ile PYX+AC besi ortamında gözlenirken, KC+DBE+AC ortamında % 0,020 ile en düşük çimlenme gözlenmiştir. Sadece VW&D+AC ortamında ise % 0,023 oranında bitkicik gelişimi gözlenmiştir. Ophrys phrigra VW&D, VVV&D+Patates Ekstraktı (PE), VW&D+PE+AC, VW&D+DBE, VW&D+Salep Esktrakti (SE)+AC, KC, KC+AC, KC+SE, KC+SE+AC ve PYX+DE+AC ortamlarında sadece protocorm oluşturmuştur. En yüksek çimlenme oram % 2,812 ile KC+SE+AC besi ortamında gözlenirken, KC ortamında % 0,057 ile en düşük çimlenme gözlenmiştir. VW&D+AC, VW&D+DE+AC, VW&D+DBE+AC ve KC+DE+AC ortamlarmda protocormun ötesinde bitkicik oluşumu gözlenmiştir. En yüksek bitki oluşum oram % 0,208 ile VW&D+DE+AC besi ortamında gözlenirken, VW&D+AC ortamında % 0,057 ile en düşük bitki gelişimi gözlenmiştir. Orchis anatolica VW&D+DBE, VW&D+DE, KC, KC+AC, KC+DBE, KC+DBE+AC, KC+DE, PYX, PYX+AC ve PYX+DE+AC ortamlarmda sadece protocorm oluşmuştur. En yüksek çimlenme oram % 2,500 ile VW&D besi ortamında gözlenirken, KC+DBE ortamında % 0,092 ile en düşük çimlenme36 gözlenmiştir. VW&D+AC, VW&D+DBE+AC, VW&D+DE+AC ve KC+DE+AC ortamlarında bitkicik gelişmiştir. En yüksek bitki oluşumu %1,574 ile VW&D besi ortammda gözlenirken, en düşük bitki oluşumu % 0,023 ile KC+DE+AC besi ortammda gözlenmiştir. Sadece VW&D besi ortammda % 0,433 oranında yumrulu bitki elde edilmiştir. Orchis coriophora KC, KC+DBE, KC+SE+AC, PYX ve PYX+AC ortamlarında sadece protocorm gelişimi gözlenmiştir. En yüksek çimlenme oram % 9,235 ile VW&D+DE+AC besi ortammda gözlenirken, KC besi ortammda % 0,046 ile en düşük çimlenme gözlenmiştir. VW&D+DBE+AC, VW&D+SE, KC+AC, KC+DBE+AC ve KC+SE ortamlarında bitkicik elde edilmiştir. En yüksek bitki oluşum oram % 8,715 ile VW&D+DE+AC besi ortammda gözlenirken PYX+DE ortamında % 0,104 ile en düşük bitki gelişimi gözlenmiştir. VW&D, VW&D+AC, VW&D+PE+AC, VW&D+DE, VW&D+DE+AC, VW&D+SE+AC, KC+DE, KC+DE+AC, PYX+DE ve PYX+DE+AC ortarnlarında ise yumru elde edilmiştir. En yüksek yumru oluşum oram % 4,906 ile VW&D+DE+AC besi ortammda gözlenirken, VW&D+PE+AC besi ortammda % 0,022 ile en düşük yumru oluşumu gözlenmiştir. İncelenen salep orkideleri içerisinde en iyi sonuç, 10 ortamda yumru oluşumu gözlenen Orchis coriophora' dan alınmıştır. Bu türü Orchis ctnatolica izleyerek yumru elde edilen ikinci salep türü olmuştur. Genel olarak incelendiğinde, aktif karbon içeren ortamda protocorm gelişimi protocormdan bitki ve bitkiyi takip eden yumru oluşumu aktif karbon içermeyen ortamlara göre daha kısa sürede ve daha fazla miktarlarda meydana gelmiştir. Denemeye alman temel ortamlar arasında en iyi, gelişme ve büyüme VW&D ortammda elde edilmiştir. Bu temel ortamı sırasıyla KC ve PYX ortamları izlemiştir. Temel ortamlara ilave edilen maddelerde en iyi sonuç domates ekstraktmdan alınmşur.

37 SUMMARY The most common salep orchids in Kahramanmaraş region which are Himanloglossum ajjine, Uphrys bornmuelleri, Ophrys phrigra, Orchis anatolica, Orchis coriophora and Serapias vameracea were studied for tuberization ability in vitro. 22 different media were used for in vitro studies. Himantoglossum affine has no development at all any of these medium. Ophrys bornmuelleri produced only protocorm on the Van Waes & Debergh+Natural Plant Extract + Active Charcoal (VW&D+NPE+AC) medium 0,011 % rate and VW&D Tomato Extract (TE)+AC medium 0,080 % rate. Serapias vomeracea produced only protocorm on the media of VW&D+NPE, VW&D+NPE+AC, Knudson C (KC), KC+AC, KC+NPE+AC, Phytamax(PYX) and PYX+AC. The highest germination rate was 0,289 % on the PYX+AC medium. Whereas the lowest germination rate was 0,020 % on the KC+DBE+AC medium. It also produced plantlets on the VW&D+AC medium 0,023 % rate. Ophrys phrigra produced only protocorm on the media of VW&D, VW&D+Potato Extract (PE), VW&D+PE+AC, VW&D+NPE, VW&D+Salep Extract (SE)+AC, KC, KC+AC, KC+SE, KC+SE+AC ve PYX+TE+AC. The highest germination rate was 2,812 % on the KC+SE+AC medium. Whereas the lowest germination rate was 0,057 % on the KC medium. It also produced plantlets on the media of VW&D+AC, VW&D+NPE+AC, VW&D+TE+AC and KC+TE+AC. The highest plant development rate was 0,208 % on the VW&D+TE+AC medium. Whereas the lowest plant development rate was 0,057 % on the VW&D+AC medium. Orchis anatolica produced only protocorm on the media of VW&D+NPE, VW&D+TE, KC, KC+AC, KC+NPE, KC+NPE+AC, KC+TE, PYX, PYX+AC and PYX+TE+AC. The highest germination rate was 2,500 % on the VW&D medium. Whereas the lowest geimination rate was 0,092 % on the KC+NPE medium. It produced only plantlets on the media of VW&D+AC,38 VW&D+NPE+AC, VW&D+TE+AC and KC+TE+AC. The highest plant development rate was 1,574 % on the VW&D medium. Whereas the lowest plant development rate was 0,023 % on the KC+TE+AC medium.lt produced only tuber on VW&D medium 0,433 % rate. Orchis coriophora produced only protocorm on the media of KC, KC+NPE, KC+SE+AC, PYX and PYX+AC. The highest germination rate was 9,235 % on the VW&D+TE+AC medium. Whereas the lowest germination rate was 0,046 % on the KC medium. It produced only plantlets on the media of VW&D+NPE+AC, VW&D+SE, KC+AC, KC+NPE+AC and KC+SE. The highest plant development rate was 8,715 % on the VW&D+TE+AC medium. Whereas the lowest plant development rate was 0,104 % on the PYX+TE medium. It produced tuber on VW&D, VW&D+AC, VW&D+PE+AC, VW&D+TE, VW&D+TE+AC, VW&D+SE+AC, KC+TE, KC+TE+AC, PYX+TE and PYX+TE+AC. The highest tuber development rate was 4,906 % on the VW&D+TE+AC medium. Whereas the lowest tuber development rate was 0,022 % on the VW&D+PE+AC medium. The best results in terms of tuberization were obtained from Orchis coriophora, which produced tubers on 10 different media. Orchis anatolica was found as a second good species for tuberization. Orchis anatolica and Orchis coriophora produced tubers the best on the media of VW&D with 0,433 % rate and VW&D+TE+AC with 4,906 % rate, respectively. Generally protocorm development, production of plantlets and tuberization was better for the point of time and amount, when the media contained active charcoal comparing to the ones not contained active charcoal. The best growth and development of salep orchids were observed on the VW&D as a basal medium. It has been followed by KC and P YX. Tomato extract has given the best results as a suplement which was added to the basal media.