Türkiye`deki tarihi sanayii yapılarının günümüz koşullarına göre yeniden değerlendirilmeleri konusunda bir yöntem araştırması

Abstract

ÖZET Bu çalışmada Türkiye'nin `Sanayi Mirası`nın önemli bir bölümünü oluşturan, günümüzde yok olmaya yüz tutmuş tarihi sanayi yapılarının günümüz koşullarına göre yeniden değerlendirilmeleri için yöntem önerisinde bulunulmaya çalışılmıştır. Belirlenen amaç doğrultusunda tezin kurgusu şu şekilde oluşturulmuştur. Birinci bölümde sanayileşme olgusunun Avrupa'da ortaya çıkışı, ardındaki itici güçlerle birlikte ele alınmış, bu hareketin sonucunda toplumlarda görülen teknik, ekonomik ve sosyal dönüşüm süreci incelenmiştir. Dünyada yaşanan bu sürece paralel olarak Osmanlı İmparatorluğu'ndaki mevcut sanayinin niteliği ile, Tanzimat'la birlikte ivme kazanan sanayileşme olgusuna bakış ve sanayileşme çabaları, dört ayrı dönem halinde ele alınmış, Cumhuriyet dönemi ise iktisadi anlayışın değiştiği 1950'lere kadar incelenmiştir. İkinci bölümde sanayileşmenin sonucu olarak, hayatın birçok alanında yaşanan dönüşümün yansıma bulduğu kent ve mimari yeni tanımlarıyla ele alınmıştır. Sanayileşme ile birlikte beliren, yeni ihtiyaçlara cevap veren yeni yapı türlerinin ortaya çıkışı ile, yeni üretim tarzı olan fabrikasyon üretim etkinliğinin ihtiyaç duyduğu üretim yapılarının (fabrikaların) mimari gelişimi incelenmiştir. Dünyadaki bu sürecin Türkiye'deki karşılığı araştırılmış ve yenilikçi hareketlerin yoğunluk kazandığı Tanzimat dönemi sanayisinin kent ve mimarimize getirileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Birinci ve ikinci bölümlerde olgu olarak `sanayi`, süreç olarak `sanayileşme` ve ürün olarak da `sanayi yapılan` genel olarak incelendikten sonra, üçüncü bölümde bu ürün (sanayi yapıları) `Endüstriyel Miras` açısından ele alınmıştır. Tarihsel süreç içerisinde varlığını tamamlamış, yok olma sürecine girmiş oian tarihi sanayi yapılarının `miras` olarak algılanmalarında^ kuramsal boyut incelenmiştir. Genel anlamda endüstriyel miras olarak tanımlanan ve değerlendirilen tarihi sanayi yapılarının, dördüncü bölümde mimari çözümlemeleri belli bir yöntem çerçevesinde yapılmaya çalışılmıştır. Sanayi yapılarının mimari oluşumundaki etkenler incelenmek suretiyle, bu yapıların oluşum senaryoları kurgulanmıştır. Beşinci bölümde, dördüncü bölümde ifade edilen yöntem çerçevesinde Türkiye'deki sanayi yapılarının tanınması ve incelenmesi yapılmıştır. Türkiye'nin sanayileşme çabalarını kapsayan süreç içerisinde, bir sınıflama yapılmak suretiyle sanayi yapıları tanıtılmıştır. Türkiye'deki yapılar için geçerli olabilecek tipleme çalışması için belirlenen yapılar üzerinde örnek bir çalışma yapılmıştır.Altıncı bölümde ise beşinci bölümde tanıtılan ve mimari incelemesi yapılan yapıların, üç ve dördüncü bölümlerde ortaya konulan genel ilkeler doğrultusunda korunmaları ve değerlendirilmeleri hususunda Türkiye için bir yöntem önerisi geliştirilmeye çalışılmıştır.

Ill SUMMARY In this study, a method has been tried to be offered for the industrial buildings that have nearly become extinct in recent years to be reused according to current conditions. Due to the aim determined, the structure of the thesis is set up in this way. In the first section, the arise of the concept industrialization in Europe is studied in the light of the forces beyond, and the technical, economical and social conversion period seen in societies as a result of this movement is examined. The quality of the current industry in the Ottoman Empire, the point of view in the concept industrialization that has accelerated with the Reformation period and the efforts for industrialization are examined in four sections. And the Republic period is studied till 1950s when the economic comprehension has changed. In the second section, the city and architecture that reflect the conversion in many fields of life as a result of industrialization are examined with their new definitions. New building types that serve new needs arisen as a result of industrialization has come out and the architectural development of production buildings (factories, mills) that activity of manufacture as the new production style has required has been researched. The equivalent of this period in world has been looked for in Turkey and the outcomes of the Reformation period industry in the city and our architecture when the reformist movements have become condense. After the general examination of `industry` as the concept, `industrialization` as the period and `industrial buildings` as the product in the first and second sections, this product (industrial buildings) has been taken into consideration as `the Industrial Heritage` in the third section. The theoretical dimension in the perception of the historical industrial buildings that are no longer used as `heritage` has been examined. The architectural analysis of the historical industrial buildings that have generally been described and accepted as the industrial heritage has been tried to be done by a specific method in the fourth section. The effects in the architectural existence of industrial buildings have been examined and the script in the establishment of these buildings has been editted. In the fifth section, the recognition and examination of the industrial buildings in Turkey has been done according to the method mentioned in the fourth section. The industrial buildings within the period including Turkey's efforts for industrialization have been introduced in a classification. A study that can be taken as an example has been done on the buildings chosen for the classification valid for the buildings in Turkey.IV And in the sixth section, a proposal of the method for the buildings that have been introduced and examined in the aspect of architecture in the fifth section to be preserved and reused has been tried to be made.