Karadeniz Ereğli Akarca Mahallesi`nin konut dokusunun incelenmesi

Abstract

vÖZETMitolojinin en büyük kahramanı en zorlu görevini onun topraklarında tamamladı;Hıristiyanlar Roma zulmünden kaçıp onun mağaralarında ibadetlerini sürdürdüler;Uzun Mehmet kömürü onun ocaklarında buldu; Kurtuluş Savaşının tek denizçarpışması ve zaferi onun kıyısında yaşandı ve ülkenin en büyük sanayi tesisine o evsahipliği yaptı. M.Ö 2500'lü yıllara dayanan tarihiyle Karadeniz'in nadir doğallimanlarından birine sahip olan Karadeniz Ereğli, birçok tarihi olaya tanıklık etmiş,ilklerin yaşandığı önemli bir yerleşim merkezidir.Elde edilen yeni belgeler ışığında Karadeniz Ereğli'nin M.Ö. 2500'e kadar uzananbir yerleşim bölgesi olduğu ortaya çıkmıştır. Ereğli'ye M.Ö. 2000 yıllarında Trakkabilelerinden ayrılan Maryandinler yerleşmişler ve buraya Maryandinya adınıvermişlerdir. M.Ö.1300'lerde Argonatlarla Altın Postu aramak üzere yola çıkanHerakles, burada en zorlu görevini yerine getirir. Kentte Acheron Vadisindebulunanan mağaradan Hades'in ölüler ülkesine inerek arkadaşı Theseus'u kurtararırve Kerberos'u yeryüzüne çıkarır. Herakles yerli halka kentte bulunduğu dönemlerdeartan Bitinya baskılarından kurtulmasında da yardımcı olmuştur. Maryandinler deHerakles'e şükranlarını kente adını vererek sunmuşlardır.M.Ö. 400'lerde Onbinler Ordusu ile Herakleia'ya uğrayan Ksenephon sayesinde kentyazılı tarihte ilk kez yerini alır. Herakleia Pontike M.Ö. 560'da Megar ve Boitiagöçmenleri tarafından yunan kolonisi haline getirilmiş ve Roma İmparatorluğununyönetimi altına girene kadar olan dönemlerde bağımsızlığını her türlü tehditkarşısında korumuştur. Ancak Roma İmparatorluğu döneminde bağımsızlığınıkaybeden kent politik gücünü de kaybeder. İmparatorluğun baskısı altında varlığınıkabul ettiren Hıristiyanlığın en önemli gizli merkezlerinden biri haline gelen kent,Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesi ile Bizans İmparatorluğu yönetimine girer.Bu dönemde de Hıristiyanlığın gizli merkezlerinden biri olmak yerine bir metropolisolmuştur. Orhan Gazi zamanında halk Türkleştirilmeye çalışılsa da kent, YıldırımBeyazıt zamanında Osmanlı'ya katılmıştır.viOsmanlı döneminde zengin ormanlarıyla önemli bir kalyon yapım merkezi olmuş veelpek bezi adı verilen keten dokumasıyla da yelkenler yapılmıştır. Kentin çehresi vedurumu 1829'da Uzun Mehmet'in kömürü bulması ile değişmeye başlar. Kömürünişletilmesi ile kent ilk büyük göçünü alır ve1878'de kent nüfusu 24.000'e ulaşır.Kurtuluş Savaşı sırasında Fransızların işgali altındaki kent halkı, Alemdar GemisininFransızların elinden kurtulmasına yardım ederek Kurtuluş savaşının tek denizzaferini kazanır ve Milli Mücadeleye önemli bir motivasyon kazandırır.Ereğli açısından yakın tarihimizin en önemli gelişimi Demir- Çelik Fabrikasınınkurulmadır. Halen Türkiye'nin en büyük entegre yassı çelik fabrikası olanErdemir'in kurulması ile yaşanan büyük göç sonrası Ereğli, küçük sahil kasabasıkimliğini hızla kaybeder. Fabrikanın yapımına başlanmasıyla birlikte kent nüfusuikiye katlanır. Talebe cevap veremeyen kentte insanlar kahvelerde ve fabrikanınınkurdurduğu barakalarda yatmaya başlar. Daha kurulum aşamasında yaşanan taleplekent halkı ivedi çözümler bulmaya başlar. Evlerin aktif olarak kullanılmayan girişkatları düzenlenerek kiraya verilir. Kentin boş alanlarında hummalı bir apartmanyapımına başlanır. Erdemir, çalışanları için lojmanlar adı altında büyük bir mahalleinşa ettirmesine rağmen talep karşılanamaz ve plansız kentleşme sürecine girilir.Plansız ve hızla girilen kentleşme süreci sonrasında Ereğli'nin çehresi bir andadeğişir. Yamaca kurulu olan küçük kent alanı hızla genişler, geleneksel evleryerlerini apartmanlara bırakır. Kentin kıyı surlarının üstünde yer alan yalı evlerininönünden sahil yolu geçirilir ve yıllardır denizle iç içe yaşayan bu evler denizdenkopar. 1980'lere gelindiğinde kent artık tanınmaz bir haldedir. Ereğli'ye ait kentdokusunun en önemli unsuru olan bahçe içindeki kagir yada ahşap evler neredeyseyok olmuştur. Kent, birbirlerine nefes aldırmayacak yakınlıkta inşa edilmiş bahçesiolmayan çok katlı apartmanları ile aralarında yeşil dokuyu barındırmaya bile izinvermemiş beton bloklar hiçbir özelliği olmayan yeni bir kent dokusuna kavuşmuştur.viiKentin geçirdiği her dönemin yakından takipçisi olan ve bu dönemleri konut alanıolarak yaşayan Akarca Mahallesinin bir bölümünde hala kentin Osmanlı dönemindesahip olduğu dokuyu kısmen koruyan bir bölge mevcuttur. Bu bölgede yaşayaninsanların ekonomik durumları ile de alakalı olan bu bilinçsiz koruma kent için birşans olarak değerlendirilebilinir.Bu araştırmada incelenen Akarca Mahallesindeki mevcut evler çoğunlukla tipolojikolarak orta sofalı ev tipine örnek teşkil etmektedirler ve yapım tekniği olarak hemkagir hem de ahşap karkas yapılardır. Bu bölgenin en önemli özelliği evlerin kentineski dokusunu oluşturan bahçelerinin içinde bir bütün olarak korunmasıdır.Toplumsal geleneklere uygun bir biçimde oluşturulan konutların birbirlerininmanzarasını, ışığını ve görüntüsünü kesmemesi düşüncesiyle oldukça aralıklıkonumlandırıldıkları görülmektedir.

viiiSUMMARYThe greatest mythological hero has accomplished his mission on these lands;Christians who escaped from Rome?s oppression, worshipped inside its caves; UzunMehmet has discovered coal at its mines; the one and only naval fight of the TurkishWar of Independence and its victory has been remembered on its coasts and it hostedthe greatest industrial facility of the country. With its history, sources from year 2500BC, Karadeniz Ereğli, having one of the very rare natural ports of the Black Sea, isan important settlement center which witnessed lots of historical events andinitiations.Recently found evidences prove that, Karadeniz Ereğli?s history extends back to2500 BC. After leaving the Trak Tribes, Mariandin?s have settled in Ereğli in 2000BC and called it as ?Mariandinia?. At 1300 BC, Heracles accomplishes his hardestmission following a journey accompanied by Argonauts, aiming to find out thegolden fur. Passing through the cave of Acheron Valley, Heracles goes down toHades?s Land of Dead, saves his friend Theseus and brings Kerberos into thedaylight. Heracles also helped natives save themselves from increasing Bithyniaoppression during the days of his stay in town. Mariandin?s way of thank to Heracleshad been calling the city by his name afterwards.The city takes its place in the written history as a result of Ksenephon?s visitaccompanied by the Army of Thousands at 400 BC. Heracleia Pontike had beenturned into a Greek Colony by Megar and Boitia immigrants and protected itsindependency against all threads until the period of Roman Empire authority.However, by loosing its freedom under the government of the Roman Empire, cityalso looses its political power. Becoming one of the most important secret centers ofChristianity which accepted its presence under the oppression of the Roman Empire,city becomes a land of Byzantium after the division of the Empire into two. Duringthis period, Heraclia Pontike was much of a metropolis, than being a secret center ofChristianity. Although the city is tried to be made Turkish by Orhan Gazi, it is joinedinto Ottoman Empire soon after Yıldırım Beyazıt got in charge.ixDuring the Ottoman times, city becomes an important galleon production center withlots of shipyards, while sheets were made from its cotton textile called ?elpek bezi?.The face and looking of the city changes after Uzun Mehmet discovers the coalmines. City accepts its first immigrant flow, following the coal mines being operatedand its population reaches up to 24.000.During the times of Turkish War of Independence, city?s inhabitants who were underFrench invasion won the only navy fight of the war, by helping Alemdar Destroyerescape from French Army, making great contribution to the motivation of NationalStruggle.The most important progress of our near past, in Ereğli?s point of view has been theagreement on establishment of Erdemir iron-steel facilities. Ereğli loses its smallcoastal town identity after the great immigration flow which stems from the need ofnewly built Erdemir that still stands as the greatest integrated flat steel productionfacility of Turkey. Population grows as twice with the initiation of construction.Limited respond to encamping needs results people to sleep in the cafes and underthe sheds of factory. Even at the beginning, residents start to find practical solutionsto cope with this arising demand. Entrance levels of houses with a limited usage wereredesigned and rented. Buildings were started to be constructed at the open fields ofthe city with great effort. Even though Erdemir creates a wide neighborhood for itsemployees, the demand could not be met and the period of poorly plannedurbanization starts.Right after this fast but poor urbanization, Ereğli?s view changes suddenly. The citywhich was built originally on a slope gets quickly wider and conventional housesleave their places for the new apartments to be built. Houses by the beach were nolonger related with the sea after the coast road passed right in front of those beinglocated at the top of the city walls and used to live in close relationship with sea fordecades. During 1980?s, the city was totally unidentifiable. Masonry and woodenhouses provided with gardens were became extinct which were once accepted as thexmost important fact of Ereğli?s classical urban texture. City gained a new ordinarylook with new multi-storey buildings built extremely close at each other without anyspace for gardens and concrete blocks totally ignored the green in between, making iteven impossible to breath for people.Closely tracing every period passed, as an old residing area of the city, AkarcaNeighborhood has a part which still partially preserves the texture of the citiesOttoman times. It can be seen as a chance that this part of the area is protectedunconsciously, related with the economical levels of the residents.Those are still present in the Akarca Neighborhood are mostly be seen as the samplesof house type, planned with central halls. The most important characteristic of thisarea is its houses, protected with their gardens those create the old texture of the city.It can be seen that houses which were suitably built to the social traditions arelocated quite far from each other in order not to block one anothers view, light andscene.