İstanbul Tarihi Yarımada meydanlarının oluşumunu etkileyen çevresel faktörler ve meydanların mimari kurgusu

Abstract

IVÖZETlk kentler, M.Ö 5000 y l ndan ba layarak, l man iklim ku a nda,akarsular n sulad topraklarda, Mezopotamya ve Nil vadisinde görülmü tür.M s r'daki iskan birimleri, kentlerin geli iminin ba lang ç noktas olmu tur. Ça n nen bereketli tar m alanlar na sahip olan M s r, Nil deltas ile do rudan Akdeniz'eaç lm Akdeniz ile olan ba lant s Ege kolonileri ile etkile imi de beraberindegetirmi tir.Do u kültüründe, M s r medeniyeti ile ba layan kentle me, Bat 'da da Yunansitelerinin kendili inden ya da kolonizasyon sonucu olan yerle meleri ile ba lam veyay lm t r. Kolonizasyon hareketi ile bir çok kent kurulmu yeni kurulan kentlerdeuygulanmaya ba lanan planl yerle im kent planc l nn ilk örnekleriniolu turmu tur.Kent kavram n n olu mas yla beraber kentteki sirkülasyonu sa layan sokakve ileti im mekan olarak da meydan önem kazanmaya ba lam t r. Özellikle Yunansitelerinde, kentlinin günlük ihtiyaçlar n kar lamak üzere agorada birarayagelinmeye ba lanmas ilk kentsel toplanma mekanlar n n ba lang c n olu turmukent ve meydan kavram bugüne gelene kadar ça lar boyunca geli im göstermi tir.Tarihi Yar mada'daki meydanlar n olu umunu etkileyen çevresel faktörler vemeydanlar n mimari kurgular incelenmeden önce, kent ve meydan kavramlar n naç klanmas na ihtiyaç oldu u dü ünülmü tür.Tez çal mas n n birinci bölümünde, ?kent? ve ?meydan? kavramlar n n neifade etti i anlat lmaya çal lm t r. Kent ve kentsel mekan olan meydan n tan myap lm birbirinden ayr lmaz bu iki kavram n geli imi Bat ve Do u kültürlerindefarkl nitelikler gösterdi i için iki ana ba l a ayr lm t r. Bat kültüründe kent vemeydan kavram , Antik Ça , Ortaça , Rönesans, Barok ve Ayd nlanma Ça lar'boyunca incelenmi tir. Do u Kültürü ba l nda ise özellikle Türk kenti ve toplanmamekanlar üzerinde durulmu tur.Vkinci bölümde, tezin inceleme konusunu olan Tarihi Yar madaMeydanlar' n n, bulunduklar stanbul kentinin konumu ve tarihsel geli imiincelenmi tir. stanbul'un co rafi konumu ve do al özellikleri ile kurulu undan 19.yüzy la kadarki tarihsel geli imi incelenmi tir.Üçüncü bölüm, stanbul kent dokusunun olu um sürecini ve bu sürecietkileyen fiziksel ve kültürel faktörleri anlamaya yönelik olarak haz rlanm t r.Burada anlat lmak istenen, üç medeniyetin ya ad bu topraklarda, medeniyetlerinfarkl toplumsal ya amlar nedeniyle nas l farkl dokular olu mas n sa lad klar , amaayn zamanda kentin fiziksel özelliklerinin medeniyetleri baz noktalarda nas l ayndavranmaya yöneltti idir.Dördüncü bölümde, Tarihi Yar mada Meydanlar' iki ba l kta incelenmi tir.Roma mparatorlu u zaman nda olu an ve Osmanl Dönemi'nde de Divanyolu ad ylavarl n sürdüren Messe aks üzerindeki meydanlar bir ba l k alt nda, bu aks d ndave Osmanl döneminde geli en meydanlar ikinci ba l k alt nda ele al nm lard r.Birinci ba l olu turan Messe aks üzerindeki meydanlardan, geçmi tengünümüze varl n sürdüren, Sultanahmet Meydan (Augusteion) ve Hippodrom(Atmeydan ), Çemberlita (Forum Constantinus) ve Beyaz t Meydan (ForumTauri/Theodosius) tezin as l inceleme konusunu olu turan meydanlard r. Messe aksüzerindeki bu üç meydan, stanbul içindeki konumlar , geli im süreçleri, çevreleri ileolan ba lant lar , meydan mekan n olu turan, çevreleyen yap lar ve bu yap lar nmeydanla olan ili kisini gösteren grafikleri, boyut, biçim ve fonksiyonlar ile eleal nm t r. kinci ba l ktaki meydanlar ise Osmanl döneminde, kent dokusundaolu an ve asl nda Bat formunda meydan anlay na uymayan, toplumsal birarayageli e hizmet etmeyen küçük meydanlard r. Anlat mlar nda çizim ve görsellerkullan lm t r.