Bilgisayarla çalışanlarda sağlık sorunlarının değerlendirilmesi

Abstract

ÖZET Bilgisayar kullanıcıları arasında bilgisayar kullanımı ile ilişkili olduğu düşünülen kas iskelet sistemi, göz, cilt, baş ağrısı, halsizlik yakınmalarının sıklığını, bu yakınmaların sosyodemografik özellikler, iş öyküsü ve çalışma ortamında var olan ergonomik özelliklerle ilişkisini incelemek amacıyla, telekomünikasyon ve ilaç sektöründe faaliyet gösteren iki ayrı kuruluşta gerçekleştirilen araştırmaya, en az 6 aydır aynı işyerinde çalışmakta olan ve işi gereği her gün en az 1 saat bilgisayar kullanan 511 çalışanın 444' ü (%86,8) katılmıştır. Araştırma sırasında; sosyodemografik, iş yaşamı ve bilgisayar kullanımı ile ilişkili olduğu düşünülen yakınmalara ilişkin soruların yer aldığı İşyeri Sağlığı Anketinin ve var olan yakınmaların detaylı biçimde sorgulandığı anketlerin gözlem altında doldurulmasını takiben araştırmacılar tarafından bilgisayar başında çalışma biçiminin ve ortamının incelendiği Çalışma Ortamı Değerlendirme Formu doldurulmuştur. İşyeri Sağlığı Anketi ve Çalışma Ortamı Değerlendirme formu uluslar arası benzer form ve ölçeklerden uyarlanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi sırasında karıştırıcı faktörlerin etkisini azaltmak ve bulguların güvenilirliğini arttırmak amacıyla, benzer yakınmalara yol açabilecek sistemik veya lokal hastalık, kaza, yaralanma veya ameliyat öyküleri olan ve yakınmalarını hafif şiddette olarak nitelendiren katılımcıların yakınmaları değerlendirme dışı tutulmuştur. Verilerin analizi SPSS programı ile yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar; katılımcılarımız arasında bilgisayar kullanımı ile ilgili yakınmaların genel populasyona göre belirgin olarak artmış olduğunu göstermektedir. Katılımcıların yarısına yakınında hafif, orta veya ağır şiddetli olarak nitelendirilen yakınmalar olduğu gözlenmiştir. Yakınmalar; özellikle kadın katılımcılar arasında ve Firma B çalışanları arasında belirgin olarak daha fazla bulunmuştur. Firma B' de kadın çalışanların yoğun oluşunun böyle bir farklılığa yol açabileceği düşünülmüşse de Firma A çalışanı kadınlar arasındaki yakınmaların Firma B'de çalışan kadınlardan daha az gözlenmesi yakınmalardan sadece cinsiyet faktörünün sorumlu tutulmaması gerektiğini düşündürmüştür. Yakınmaların genç yaş grubu arasında daha sık gözlenmesi yaşfaktörünün, özellikle işe uyum, iş memnuniyeti ve sağlıklı çalışan etkisi bağlamında yakınmaların dağılımını etkileyebilecek bir faktör olduğunu düşündürmektedir. Egzersiz yapmayan ve sigara içen katılımcılar arasında özellikle aşırı halsizlik yakınmalarının fazla gözlenmesi, yaşam biçimine ait faktörlerin yakınmaları etkilediğini göstermektedir. Gün içinde bilgisayar kullanılan süre, düzenli ara verme gibi organizasyonel faktörlerin özellikle kas iskelet sistemi (boyun, sırt / bel) ve baş ağrısı yakınmalarının sıklığını belirgin olarak etkilediği saptanmıştır. Çalışma ortamının düzenlenişi açısından; ekranın temiz ve görüntünün net olmaması, klavye kullanımı sırasındaki pozisyon, masa kenarının yuvarlak olmayışı, sandalyenin yüksekliğinin ve sırtının ayarlanmayışı, sandalye kolluklarının bulunmayışı, sandalye kolluklarının yüksek oluşu nedeniyle masaya yeterince yaklaşılamaması ve göz ile ekran arası uzaklığın fazla yakın veya fazla uzak oluşu halinde yakınmalarda artış olduğu gözlenmektedir. Yakınması olan katılımcılar arasında hekime başvurma oranı oldukça düşüktür. Yakınması nedeniyle izin veya rapor kullanımı ise sırt / bel yakınmalarında belirgin olarak artmış bulunmuştur. Bilgisayar kullanıcılarının sağlıklı bilgisayar kullanımı ilkeleri ve uyarıcı nitelikteki yakınmaların tanınması ve bildirilmesi konularında eğitilmeleri, bilgilendirilmeleri ve desteklenmeleri gereklidir. Çalışanların yanı sıra hekimlerin ve özellikle işyeri hekimlerinin de, kişilerin yakınmalarını değerlendirirken, çalışma koşullarını ve biçimini de ayrıntılı biçimde sorgulaması, özellikle çalışma sırasında gözlem yapması daha etkin ve kapsamlı bir yaklaşımın gerçekleştirilmesini sağlayacaktır.

SUMMARY This study was conducted at two separate companies in the telecommunications and pharmaceutical industry aiming to determine the frequency of musculoskeletal, eye, and skin symptoms, headache, and fatigue. These variables were tested against socio-demographic characteristics, work history and workplace ergonomic situation. The subjects were 444 out of 51 1 workers (86.8%) who have been working in the same company for at least for the last 6 months and who work with the computer for at least one hour in an average day. The Occupational Health Questionnaires covering the socio-demographic characteristics, work history and detailed symptoms were filled by each subject under observation. The Work Environment Assessment Form was filled after the Questionnaire by the researcher by direct observation. Both data forms were adopted from similar forms and scales found in the literature. Subjects with symptoms that can confound the effect of the main variables such as systemic or local disease that can cause similar symptoms, those with major past surgeries were excluded from analysis. Data analysis was carried out using the SPSS statistical software program. Results indicate that symptoms associated with computer use are significantly more frequent than non-users. Almost half of the study subjects had mild, moderate or serious symptoms. Women and subjects working in Firm B had significantly more symptoms. Even though women workers were more in numbers in Firm B than Firm A, the fact that women workers in Firm A had fewer symptoms than women workers in Firm A suggests that sex is not the main factor contributing to having symptoms. The fact that younger people have more symptoms suggests that other associated variables may be work adaptation, job satisfaction and healthy worker effect. Smoker subjects who do not exercise tend to have more symptoms of fatigue. This may indicate life style factors are associated with symptoms. Variables such as time spend using a computer, taking regular breaks from using the computer significantly affect the frequency of musculo-skeletal (neck, back/low back) and headache symptoms.Symptoms are aggravated when the following situations are present in the work environment: dirty and out of focus Visual Display Unite (VDU), bad position during use of keyboard, sharp edge of the table, unadjustable chair height and back, absent chair arm-rests, too high chair arm rests, improper distance between the eyes and the Visual Display Unite (VDU). Number of doctor's visits among subjects with symptoms is quite small. Absenteeism due to back / low back symptoms is increased. Computer users need to be informed, educated and supported about principles of healthy computer use, and identification of warning signs. Physicians and especially occupational physicians need to evaluate in detail the environmental conditions at the work place while evaluating the symptoms of a person. Observation of the work place would provide valuable information for that matter.