Fizik mekan kurgularının sosyal ilişkiler üzerinden Arnavutköy yerleşimi bütününde mekan dizimi (space syntax) yöntemi ile incelenmesi

Abstract

Mekan Sentaksı (Space Syntax) yöntemi mekansal konfigürasyonlara kendiözel ölçüm değerleriyle hem kent ölçeğinde hem de bina ölçeğindeaçıklamalar getirir. Yaya hareketleriyle, yayayı etkileyen mekansal çevrearasındaki ilişkileri değerlendirir. Hillier'in dediği gibi kent mekanı bir sosyalilişkiler mekanıdır. Mekana yalnızca fiziki elemanların bileşkesi olarakbakamayız. Kültür, yaşayış tarzları, komşuluk ilişkileri gibi tüm sosyal verilerkent mekanını oluşturan bileşenlerdir. Bu yüzden mekana tüm bunlarıntoplamını veren bir ara yüz olarak bakabiliriz.Tezde mekansal ilişkiler sisteminin değerlendirileceği örneklem bölgesiolarak Arnavutköy yerleşkesi seçilmiştir. Tarihsel arka planının yoğun olduğubu Boğaz köyü'nün özelliği; farklı sosyal sınıfları içinde barındırarak binatipolojilerinden de fark edilen mekansal farklılaşmayı bize sunmasıdır.Arnavutköy merkezi geleneksel dokunun yoğun hissedildiği bölgedir. Bubölgedeki bina tipolojileri tüm Boğaz sırasınca görünen ahşap strüktürbinalardır. Tarih boyunca Boğaz kıyısında bulunmasından dolayı sürdürdüğüprestijli mekansal kaliteyi bu binalardan okuyabiliriz.Özellikle 1980 sonrası İstanbul'da gecekondulaşma eyleminin artması veBoğaz sırtlarının bu eylemde mekan seçilmesinden dolayı Arnavutköymerkezinin topografyadan dolayı etrafını saran yamaçlarında beliren bu altkentleşme birimleri, yeni bir mekansal sistemi ortaya çıkarmıştır. Zamanlamerkezle neredeyse bir sokak ötesine kadar bütünleşen bu yapılaşmagünümüzde Arnavutköy merkezinin bir devamı olarak kabul edilebilir niteliğeulaşmıştır diyebiliriz.1990'lardan sonra bir üçüncü mekansal sistem olan kapalı siteler dediğimizyapılaşma Arnavutköy'ü Etiler'e bağlayan tepe noktalarındakonuşlanmışlardır. Üst orta gelire hitap eden bu yeni siteler içe dönük varolma şekilleriyle Arnavutköy yerleşmesini genişletmişlerdir.Mekan Dizimi (Space Syntax) yöntemi tezin hipotezinin ispatlanmasında biranalitik yöntem olarak kullanılmıştır. Bu yöntem, mekanın fiziksel yapısınınviiimorfolojik özelliklerinin belirlenmesinde önemli bir araçtır. Ayrıca yerleşiminsosyal ilişkilerinin oluşmasında önemli girdiler oluşturan, yalnızca fizikianalizlerde değil sosyal analizlerde de yol gösterici niteliktedir. Mekan Dizimiyöntemi, yerleşimlerinin ızgara dokusunun, mekanın bütünleştirici etkisiüzerinde durur. Bu bağlamda da tezde seçilen örneklem alanlarındaki ızgaradokuların, sosyal ilişkilerin oluşmasındaki önemli etki incelenmiş ve ne türızgara dokuların bütünleşmede ve yaya hareketinde etkin olduğubelirlenmiştir.Geleneksel yerleşme, gecekondu alanları ve kapalı siteler olarak analizedilmiş olan üç farklı sosyal ve mekansal yapıyı barındıran Arnavutköyyerleşim alanında, bu üç farklı sistem karşılaştırılarak yapılan sentaktikanalizlerden elde edilen bütünleşme değerlerine göre kapalı siteler, sosyalilişkilerin oluşmasında en düşük değerlere sahip bölgeler olmuştur.Yerleşimdeki yaya hareketi ilişkilerinin incelendiği bu analizlerden gelenekseldoku en erişilebilir bölge olurken, merkezin yakınlarındaki, gecekondubölgeleri bir derece daha az güçlü çıkmıştır. Bölgenin arazi kullanımdeğerlerinin belirlendiği Arnavutköy'de yaya hareketleriyle kullanım şekillerikorelasyonu sonucundan geleneksel dokudaki bütünleşmesi yüksek olansokaklarda yaya hareketini tetikleyen ticari fonksiyonların yoğun olduğugörülmüş, bu bağlamda mahalle kavramı olmayan sitelerde böyle bir ilişkigözlemlenmemiştir. Yayaların nasıl ve neden hareket ettikleri incelenmiş veMekan Dizimi yöntemi ile oluşturulan aksiyel grafiklerinin, yaya hareketihakkında verdiği sonuçların doğruluğu ispatlanarak merkez ve çevresininmekanın kavranabilirliği açısından çok doğru bir yerleşim sistemine sahipolduğu ve farklı mekansal kullanımların olduğu noktaların bütünleşmesiningüçlü olduğu ortaya çıkmıştır.

The method of Space Syntax, brings explanations to spatial configurationsboth in urban scale and building scale with its own configurationally system.Space Syntax evaluates the relationships between movement and physicalenvironment that effect pedestrians. As Hillier said so; urban space is a placeof relationships. We can not just see the space total size of physicalelements. Things like culture, life styles and behavioral settings are thebackgrounds that create urban space. That?s why we can look to the spaceas the interface that gives us the sum of them.In this these Arnavutköy settlement has chosen as the study area where allthese relations systems will be analyzed. A main characteristic of thisBosporus village which has a strong historical background is that to involvedifferent social classes by putting forward the spatial differences with buildingtypologies. Center region of Arnavutköy is the place where traditional patternis heavily sustained. Building typology in this area is the wooden structurewhere you can see all by the Bosporus sea side. By decades being in thehigh prestige area in Bosporus we can read the spatial architectural qualityon the buildings.Right after 1980?s because of rising up the gecekondu activation and wherethe Bosporus ridges had chosen as an empty space these low incomesettlements where corrupted the center area because of topographygenerated a new kind of spatial system. We can say now this structurewhere nearly integrated through a street away to the center area can beaccept as continuing of center region.After 1990?s a third spatial system what we call as gated communities hadoccurred in the hill sides where connects Arnavutköy to Etiler region. Thisxnew site what belongs to high income groups has expanded the Arnavutköyregion with their introvert systems.The method of Space Syntax ,has choosen as an analitic tool to proof thehypothesis of this research. This method is an important tool to define themorphological specialities of physical structure of space. Beside, this methodhas a role of a way finder that constructs social relation ships in spaces, notjust in physical analiysis but also in social analysis. The method of SpaceSyntax points out the integration effects on grid structures of spaces. In thismeaning, research areas that coosen in this these had been analysedthrough the evoluatian of social relation ships in different grid systems andpointed out pedestrian movement effects on different grid integrations.Integration measures of comparative syntactic analysis in Arnavutköy whichhas these three kind of social and spatial structure, gated communities arethe regions what have the minimum degrees. In Arnavutköy from pedestrianmovement relations analysis, traditional area founded as the most accessibleregion and gecekondu areas near by the center resulted as the one degreeless accessible. From land use analysis of Arnavutköy in correlation analysiscomparing pedestrian movement and land use effects, in traditional pattern,as the result of analysis trade areas has found pioneering the movementpatterns in high integrated streets, in this case no correlation like in thecenter has found in the gated communities what has no neighbored concept.In this study, analysis has done on why and how pedestrian moves throughthe space and from the results of Space Syntax analysis on axial graphs andmovement scores, center area and surroundings has found as the correctsettlement and nodes that has mixed used patterns pointed out the highintegrated axes.