Geleneksel Niğde evleri mekansal araştırması ve Kale Mahallesi konut yerleşimi ve tipoloji-morfoloji ilişkisi

Abstract

Anadolu'da on bin yılı aşkındır katmanlaşarak oluşmuş yerleşmeler, hem kültürel hem de fiziksel boyutta izlerini günümüze kadar taşımıştır. Türk Evi olgusu bu anlamda mimarisinin öznelliğini koruyan ve farklı coğrafyalarda dahi ortak mekansal kurgusunu kaybetmeyen tipolojisiyle etkin bir formdur. Plan ve cephe tasarımındaki oran ve dengenin kent morfolojisiyle bütünleşen etkisi çok güçlüdür. Farklı iklim koşullarından dolayı malzeme açısından farklılaşan strüktürel yapısı, geleneksel Türk kültürünün ortak dilinden dolayı planlarda çok farklılık göstermez.Geleneksel Türk Evi'nin oluşumu ve yapısal özellikleri önemli bir mimari mirastır. Anadolu birçok farklı sosyal ve kültürel yapıyı yüzyıllar boyunca bünyesinde barındırmış ve bunların getirisi olarak çok zengin kültürel ve yapısal izleri arkasında bırakmıştır. Kendi içinde dönüşerek ve sosyal yaşam biçimlerinin farklılaşmasıyla şekil değiştirerek gelişen Türk Evi Anadolu'nun her noktasında ve Osmanlı dönemiyle birlikte sınırlarını aşarak farklı yapım sistemleri ve plan şemalarıyla karşımıza çıkmıştır.Anadolu içinde yer almış olan Anadolu konutu tipolojik özellikleri ve biraraya gelerek oluşturdukları kentsel doku, morfolojik açıdan önemli bir etki yaratmaktadır. Tezin incelemeye çalıştığı Kayseri bölgesi olarak da adlandırabileceğimiz İç Anadolu Bölgesi Anadolu konutu yapısal gelişiminde bu bir araya gelişlerin ortaya çıkardığı yapısal kurgu özellikle ele alınmaya çalışılmıştır. Sosyo kültürel etkinin içe kapalı bir yaşam şeklini ortaya çıkardığı Anadolu konutu'da kamusal alanla olan ilişki dolaylı olarak sağlanmaya çalışılmıştır. Geleneksel dünyanın yaşayış şeklinin anlayışı içinde olan kentsel büyüme kurgusu Anadolu evinde kendi içinde bir denge ile eklemlenmelerle oluşmuştur ve Niğde evlerinde bu yapısal genişleme çok net görülebilmektedir. Anadolu kenti konut dokusu ilişkilerin, biçimlerin ve parsel düzenlerinin sokağın yönü ile belirlendiği geleneksel Batı kentinden farklı olarak evlerin içten dışa doğru gelişmesi gibi özellikler ortaya koymuştur. Tek yapı bazında Anadolu evinin plan şemasını oluşturan oda, sofa, avlu, bahçe gibi elemanların birbirlerine eklemlenerek özel alandan kamusal alana doğru oluşturdukları kademelenme ve evlerin yan yana geliş biçimleriyle oluşturdukları morfolojik dokunun karakteri Niğde özelinde aranmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda tezde izlenen ilk adım tipik Anadolu Evi plan öğelerinin Niğde evinde aranarak farklı tiplerin bina ölçeğinde ortaya çıkarılmaya çalışılmasıdır. Genel olarak Niğde evlerinin, yapısal, mekansal özellikleri ve Anadolu evi içindeki yeri karşılaştırmalı olarak anlatılacaktır. Tezde geleneksel Niğde evinin temel özellikleri ayıklanmaya çalışılmıştır. Çünkü tipik Anadolu evi plan şemasından çok farklı bir yapı sergilemediği gözükmektedir. Ancak eski dönem uygarlıklarının izleri bu evlerde okunabilmektedir. Niğde'nin iç Anadolu sert ikliminde konuşlanmış olması, evlerin yönlenmesini belirlemiş ve taş malzemenin kullanılmasından dolayı plan şemasını da doğal olarak etkilemiştir.Mekan örgütlenmesi açısından farklılık gösteren plan tiplerine sahip geleneksel evlerin her tip için günümüze kadar göreceli olarak daha iyi korunmuş ve kendi plan tipine sahip evler içinden bunları en iyi anlatan örnekler seçilmiştir. Böylece kentsel ölçeğe geçmeden evvel ?Geleneksel Niğde Evi'nin? tüm özellikleri ile anlaşılması amaçlanmaktadır.Bundan sonra, tezde ikinci adım olarak geleneksel Niğde evinin bir üst ölçekle (komşu ev-sokak-meydan ve mahalle) kurduğu ilişki ve ortaya çıkan kent morfolojisinin kendine has özellikleri incelenecektir. Kabaca özetlemek gerekirse tezde amaçlanan; Niğde kenti örneği üzerinden geleneksel Türk Evi'nin kamusal alan-özel alan bağlamında kurduğu ilişkinin araştırılmasıdır.Günümüz Niğde'sinde görülen olgu kültürel mirasın hızla yok olmasıdır. Niğde'ye hâkim olan malzemenin taş olması nedeniyle tamamen strüktürel güçlerinden dolayı ayakta kalabilmiş yapılar, kent bağlamından kopuk olarak var olmaya çalışmaktadırlar. O yüzden Niğde'de geleneksel dokunun kentsel bütünlük içinde aranması zordur. Kentsel kurgu `modern' adı altındaki yanlış yapılaşma süreciyle gelenekseli içinde eritmiştir. Niğde'nin ilk yerleşim alanı olan Alaaddin ve Kale Mahalleleri günümüz Niğde'sinde sit alanı olma özelliğinden dolayı göreceli olarak geleneksel dokunun en iyi okunabildiği mahallelerdir. Ayrıca bu bölge tarihi kalesi, camileri ve hem geçmişte hem de günümüzde taşıdığı ticaret işleviyle geleneksel Türk Kentindeki mahalle olgusunun ilişkilerini taşımaktır. Bu açıdan örneklem alanı olarak seçilmiştir.

In Anatolia, settlements which had been evolved by layering for about 10.000 years, carried their spatial and cultural traces until today. From this start Traditional Turkish House is an effective typological form which never loses it? spatial structure, protects it?s architectural subjectivity even though in different geographies. Balance and proportion between plan and façade design, have a very strong integration impact with urban morphology. Different climate situations which differentiates it?s structural base from an angel of material side, doesn?t occur any differences in plans because of common language of cultures.Evaluation of Turkish house and it?s structural character are an important heritage. Anatolian had sheltered many different social and cultural structure in it?s self for centuries and because of them too many cultural and structural traces has left behind. Turkish House what has transformed in it?s self and differentiates and develops by transforming of social living types coming in front of us with their different plan types and building skills in every part of Anatolian and Ottoman time.Traditional Turkish House in Anatolia, with their typological properties and with urban tissue they make by standing together make an important impact from morphological angel. These articulations of houses and the structural system spatially indicate of the main issue of this research in Kayseri region. Because of the socio-cultural impact that causes an inner side living types in Turkish House, relations with public spaces were an indirect relations. Urban developing system which was in the ratio of traditional world, resulted with balance and articulation in Turkish House and these structural enlarging can be seen in Niğde also. Turkish urban tissue, comparing to western cities with their relations, forms and street shape that create house space,Develop from inside through outside. In one house scale, elements like room, sofa, courtyard and garden that creates Turkish House by articulation with themselves from private space to public space and their graded position and their morphological tissue will be investigate in Niğde region. In this point first step will be held in research ; general Turkish plan elements will be compare with Niğde House and put up different types of Niğde House. Generally structural and spatial properties of Niğde House and their meanings in traditional Turkish House types will try to be explained. Base elements of traditional Niğde Houses are going to be explained. Niğde houses don?t represent different terms than Turkish house. But traces of old time civilizations can be seen in these houses. Hard climate system of Niğde naturally had effected the position of houses and material chooses.From the angel of space organization, best traditional house examples that protected themselves in good conditions and have a spatial plan types were chosen. So before passing to urban scale best spatial properties of traditional Niğde Houses will be explained.As for the second step in research, relationship that Niğde house makes with upper scale like neighbor, house-street-square will be explained. And also special properties of urban morphology will be explained. Aim of this research is to look for the relationship of traditional Niğde House in conjunctions from private and public space.In today?s Niğde what we see is destroying of cultural heritage. Traditional buildings that could survive just because of their structural power try to sustain their evaluations lonely in ?modern? life. That?s why it?s really hard to look for to traditional tissue in Niğde. Urban system has melted the traditional one in the name of modern.First settlement areas like Alaaddin and Kale neighborhoods are best protected areas for traditional urban tissue because of being site areas. Beside, this area explains typical Turkish neighborhood with it?s historical Cami, castle and trade functions that came from past. That?s why this area is chosen as research area.