Ultrasonografik kemik ses hızı iletimi(SOS)ile kemik sağlığının değerlendirilmesi:Sağlıklı Türk çocukları için referans değerler ve osteopenik çocuklarda dual enerji x-ışın absorpsiometri (DEXA)yöntemi ile karşılaştırma

Abstract

ÖZET Kemik yoğunluğu ölçüm yöntemi olarak en sık `dual enerji X-ışın absorpsiometri` (DEXA) kullanılmaktadır. Bu yöntemin pahalı olması, taşınabilir olmaması, radyasyon içermesi, çocuklara özgü referans değerlerinin yaygın olmaması ve ölçümlerinin hacimsel değil alansal olması nedeniyle çocuğun boyundan etkilenmesi gibi dezavantajları nedeni ile alternatif tanısal yöntemlerin geliştirilmesi gündeme gelmiştir. Ultrasonik yöntemler son dönemlerde kullanılmaya başlamış olup kemik mikromimarisi, kortikal kalınlık ve elastikliğini ölçen bir yöntem olmasının yanısıra kullanım kolaylığı, taşınabilirlik, radyasyona maruz bırakmama ve ucuz olması gibi avantajları vardır. Bu çalışmada sağlıklı çocuklarda ultrasonografik ses ileti hızı ölçümü (Speed of sound: SOS) ile kemik değerlendirmesinin referans değerlerini oluşturarak; boy, kilo, günlük Ca alımı, serum alkalen fosfataz (ALP) ve osteokalsin (OC) değerlerinin SOS ile ilişkisini araştırmayı amaçladık. Çalışmanın ikinci basamağında osteopenik çocuklarda DEXA ve SOS yöntemlerinin karşılaştırması yapılmıştır. Yöntem Çalışmanın ilk aşamasında kemik metabolizmasını etkileyen herhangi birsistemik hastalığı olmayan 0-16 yaş arası sağlıklı çocuklarda Sunlight OmnisenceT 7000 cihazı ile radius ve tibia Speed Of Sound (SOS) ölçümü veritabanları oluşturuldu ve İsrailli çocuklardan elde edilen cihazın orjinal verileri ile karşılaştırıldı. Her iki cinse ait verilerin yaş gruplarına göre ortalama ve standart deviasyon (SD) lan hesaplandı. Çalışma grubunda tibia ve radius SOS z-skorları ile günlük kalsiyum alımı, ALP, OC, boy ve kilo SD skorları (SDS) arasındaki ilişki araştırıldı. Çalışmanın ikinci basamağında pediatrik endokrinoloji bölümünde osteopeni veya osteoporoz nedeniyle izlenen hastalarda eş zamanlı SOS ve DEXA ölçümleri yapılarak bu hastalarda tedavi sonrası SOS ve DEXA değerlerindeki değişimler karşılaştırıldı. Sonuçlar Çalışmanın ilk bölümüne 227'i kız (Ortalama yaş 7.84 ± 3.54 yıl) ve 225'ı erkek (Ortalama yaş 7.5 ± 3.71 yıl) toplam 452 sağlıklı çocuk dahil edilmiştir. Bu çalışmadaelde edilen verilerin sağlıklı İsrailli çocuklardan elde edilen orjinal verilere çok yakın olduğu gözlendi. Kızlarda ve erkeklerde tibia z-skorlan ve radius z-skorlan arasında anlamlı pozitif korelasyon saptandı (Kızlarda r=0.40, p=0.000; erkeklerde r=0.33, p=0.000). ALP ve OC ile kemik ölçümleri arasındaki ilişkiyi araştırmak için olgulardan rastgele seçilen 57 erkek ve 76 kızda alkalen fosfataz, 36 erkek ve 48 kızda osteokalsin çalışıldı. Kızlarda ağırlık SDS ile tibia z-skoru (r=-0.24, p=0.0005), erkeklerde alkalen fosfataz (ALP) ile tibia z-skoru (r=-0.35, p=0.014) arasında anlamlı negatif korelasyon saptanırken SOS z-skoru ile diğer parametreler arasında korelasyon saptanmadı. Çalışmanın ikinci basamağına 40 osteopenik hasta (22 kız, 18 erkek) dahil edildi. Hastalara spesifik tanıları ve osteopeninin ağırlık derecesine göre uygun tedavileri başlanarak ortalama 1.8 + 0.66 yıl takip edildi. Bu hastaların eşzamanlı SOS ve DEXA ölçümlerinin karşılaştırıldığında total vücut DEXA z-skoru veya lomber DEXA z-skoru ile ne radius ne de tibia SOS z-skorlan arasında anlamlı ilişki saptanmadı (p>0.05). Ancak her iki yöntemle elde edilen ölçümler kendi içerisinde karşılaştırıldığında radius SOS z-skor ile tibia SOS z-skor (r=0.51, p<0.0001) ve total vücut DEXA z-skor ile Lomber DEXA z-skor arasında (r=0.83, p<0.0001) anlamlı korelasyon vardı. Tedavi sırasında radius ve tibia z- skorunda anlamlı artış tespit edilirken DEXA z-skorlarında anlamlı artış tespit edimedi ve SOS z-skor değişimleri ile DEXA z-skor değişimleri arasında korelasyon saptanmadı. Yorum Çalışmamızda çocukluk çağında kemik sağlığını değerlendirmede yeni bir tanısal yöntem olan ultrasonografik ses ileti hızınının bizim populasyonumuz için referans değerleri saptanmış ve bu değerlerin israilli çocuklarla benzer olduğu görülmüştür. DEXA ve SOS ölçümlerinin osteopenik hastalarda korelasyon göstermemesi bu iki yöntemin kemiğin farklı özelliklerini değerlendirmelerinden kaynaklanıyor olabileceği düşünülmüştür. SOS ölçümünün kolay uygulanabilir, ucuz ve taşınabilir olması nedeni ile kitlesel taramalarda kullanılabileceği ve osteopenik hastaların tedaviye yanıtlarının izlenmesinde yararlı olabileceği sonucuna varılmıştır.