İstanbul`daki anıtsal yapıların Cumhuriyet Dönemindeki koruma ve onarım süreçleri üzerine bir araştırma

Abstract

Bu tez çalışması, İstanbul'daki anıtsal yapıların Cumhuriyet'in ilanından günümüze geçirdikleri onarım süreçlerinin uluslararası koruma ilkeleri ışığında kuramsal bir değerlendirmesini yapmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel hedefi, Türkiye'de uluslararası koruma ilkelerini bu ilkelerle eşzamanlı olarak takip edilip edilmediğinin sınanması; mimari mirasın korunması konusundaki yaklaşımları dönemsel olarak şekillendiren etkenlerin saptanması ve anıtsal yapıların korunmalarıyla ilgili mevcut sorunların ortaya konulmasıdır.Türkiye'de koruma alanında uluslararası önemli bazı anlaşmalara imza atılmış olmakla beraber, bu anlaşmalarda belirtilen ölçütlere uyum ve kabul edilen kararların hayata geçirilmesi konusunda bazı gecikmeler yaşanmakta olduğu görülür. Son yıllarda ülkede restorasyon uygulamalarındaki bilimsel yaklaşımların artışına rağmen, mimari koruma uygulamalarının kalitesi halen istenen seviyeye ulaşmamıştır.Bu çalışmada öncelikle, uluslararası mimari koruma kavramı ve uygulamalarının tarihsel süreçteki gelişimi incelenerek mimari korumanın çağdaş restorasyon ilkeleri çerçevesinde dünyada gelmiş olduğu nokta ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Bunu takiben, 18. ve 19. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nda gelişmekte olan koruma yaklaşımları üzerinden Osmanlı'dan Türkiye Cumhuriyeti'ne aktarılan koruma kültürü ve kurumlarıyla ilgili genel çerçeve çizilmektedir.Türkiye'de Cumhuriyetin ilanından günümüze anıtsal yapı mirasını koruma alanındaki gelişmeler kurumsallaşma, kuram ve uygulama başlıkları altında inceleme altına alınarak bu konuda yaşanan değişim ve dönüşümlerle ilişkilendirilmektedir. 1923'ten günümüze geçen sürede yaşanan değişim ve dönüşümler için, ülkedeki yasal, sosyal ve politik değişimlere de bağlı belli kırılma dönemleri tespit edilmekte ve Türkiye'de mimari koruma alanında sözsahibi olmuş kurumlar incelenmektedir.Bu incelemenin sonuçlarını somutlaştırmak amacıyla; İstanbul'dan simgesellikleri ve tarihi değerleriyle her dönem ön planda olan Ayasofya Müzesi, Fatih Camii; Topkapı Sarayı Müzesi ve Dolmabahçe Sarayı'nın Muayede Salonu örnek olarak seçilmektedir. Bu dört yapının/ yapılar topluluğunun 1930'lu yıllardan günümüze geçirdikleri koruma ve onarım faaliyetleri birer tablo aracılığıyla irdelenmektedir. Örneklerin Cumhuriyetin ilanından günümüze geçirdikleri onarımlarda tercih edilen restorasyon yöntemleri ışığında, Türkiye'de mimari koruma alanında varolabilecek dönemsel eğilimler tespit edilmeye çalışılmaktadır.Sonuç bölümünde, yapılan genel bir değerlendirmeyle çalışma sürecinde elde edilen bilgi ve alan araştırmasından elde edilen bulgular karşılaştırılmasıyla ortaya çıkan temel sonuçlar çağdaş restorasyon ilkeleri göz önünde tutularak yorumlanmaktadır.

This dissertation aims to make a theoretical assesment of conservation processes of monumental buildings in İstanbul in the republican era through the light of international conservation criteria. The main aim of this study is to measure whether these international principles have simultaneously been adopted and followed in Turkey or not; to determine the factors affecting periodically the tendencies in architectural conservation and to put forth the existing conservation problems of monumental buildings for consideration.Although in Turkey some very significant international conservation charters and convensions have been accepted during the republican period, there are still delays in adaptation and realization of the principles set in these convensions. In spite of the scientific concern raising recently in restoration field in the country, the conservation practices have not yet been in the desired level.In this thesis, after examining the development of international architectural conservation concepts and practices in history, the current position of architectural conservation in the world has been determined through the light of contemporary conservation principles. Later, the general framework of the conservation culture and institutions that helped to protect this culture in the Ottoman Empire which were inherited to the Turkish Republic has been set by conveying information about the conservation approaches in the second half of the 18th and 19th century.Progresses in architectural conservation beginning with the foundation of republic in Turkey have been object for this study under the titles ?institutionalization?, ?theory? and ?practice? and been associated with transformations and changes that took place between 1923 and 2012. Certain breaking periods were observed according to the social, political and legal changes in the country. Besides these findings, focus is given on the examination and comparison of governmental institutions which are responsible of conservation of monumetal buildings in Turkey.In the scope of this thesis, the conservation processes of four monumental buildings/ building complexes are evaluated and possible periodical tendencies in architectural conservation in Turkey are examined through the conservation methods used in these restorations. The conservation and restoration activities of St. Sophia, Fatih Mosque, Topkapı Palace and Dolmabahce Palace Ceremonial Hall since 1930?s have been studied and classified using charts developed for each of these cases.In the conclusion, the data and the results obtained throughout the study have been evaluated with a general review.