Türkiye – Irak ilişkileri: 1920 – 2010

Abstract

Türkiye-Irak ilişkileri siyasi, ekonomik, tarihi ve kültürel alnadan çok,ortak sınır açısından önemlidir. İki ülke arasındaki ilişkiler kesintiye uğramadı,devamlı bir şekilde gelişti. Musul meselesi ve 1926'da yapılan anlaşma ile sınırmeselesi çözüme kavuşturuldu. Böylece ilişkiler olumlu bir şekilde devam etti.Tarafların anlaşması diplomatik ilişkilerin gelişmesinde etkili oldu. Taraflararasında 1930'dan 1958'e kadar ticaret ve sınır güvenliği protokolleri imzalandı.Bu dönemde komünizm ve Sovyetler Birliği'nin Orta Doğu üzerindeki tehdidiarttı. Türkiye'nin stratejik konumu sebebiyle, petrol zengini Irak'ta önemi yüksekderecede hissedildi. Bu nedenle Sovyet tehdidine karşı Türkiye ile Irak arasındaortak bir cephe oluşturuldu. Uluslararası antlaşmalar imzalandı. Fakat 1958'deIrak'ta krallık rejimi yıkılınca ilişkiler kesintiye uğradı.1958-1968 yılları arasında iç sorunlar nedeniyle Türkiye-Irak ilişkileriduraklama dönemine girdi. Baas Partisi'nin iktidara geçmesi ile birlikte ilişkilerdüzeldi. Bu dönemde iki devlet birbirlerini destekledi. Şunu belirtmek gerekir ki,bu dönem ekonomik açıdan altın çağ olarak değerlendirildi. En önemli protokolise taraflar arasında 1973 yılında imzalanan Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattıanlaşması oldu.Irak-İran savaşı boyunca Türkiye-Irak arasındaki ticari ilişkiler daha dagelişti. Irak, Türkiye için büyük bir pazar konumuna geldi. Sekiz yıllık savaşsüresi boyunca Irak, Türkiye ile tarafsızlığını korudu.Irak'ın 2 Ağustos 1990 tarihinde Kuveyt'i işgali sonucunda Türkiye ileilişkileri kesintiye uğradı. Körfez Savaşı sırasında Türkiye, Irak'a karşı kurulankoalisyonda yer aldı. Bu nedenle 1990 yılından sonra ilişkiler, BM GüvenlikKonseyi kararları çerçevesinde gelişti. Körfez Savaşı'ndaki gelişmeler sonucundaTürkiye için bir güvenlik sorunu ortaya çıktı. Kürtleri korumak amacıyla 36numaralı uçuş yasağı hattı kuruldu. Bu hat ile Bağdat hükümetinin Kuzey Iraküzerindeki hakimiyeti önlendi. Böylece PKK'nın Kuzey Irak sınırındakifaaliyetleri kolaylaştırıldı.Körfez Savaşı'nın ( 1990-1991) ardından iki ülke temsilcileri ilişkilerinnormale dönmesi için çalıştı. Ancak BM Güvenlik Konseyi'nin yaptırımlarıyüzünden ilişkiler beklenen seviyede olamadı. Amerika'nın 20 Mart 2003 tarihindeIrak'a yaptığı çıkarmada, Türkiye Irak'a karşı kurulan cephede yer almadı.Çünkü Türkiye, sorunun diplomatik yollarla çözülebileceğine inandı. Bu esnadaTürkiye, Kuzey Irak'ta bağımsız bir Kürt devletinin kurulmasından endişelendi.Bu nedenle Kürtlerin Kerkük ve Musul'u işgal etmemeleri için elinden geleniyaparak, federal bir yapılanmaya karşı çıktı. Bu kriz döneminde Türkiye, Irak'ıntoprak bütünlüğünün korunması politikasını izledi. 2003 yılında Baas rejimininyıkılması sonucunda Irak'ın yeniden inşa edilmesi için çaba harcadı. Irak'ıngüvenliğini sağlayacak bir hükümetin kurulmasını istedi. Irak'ın içinde bulunduğukarışıklık özellikle komşusu Türkiye'yi olumsuz bir şekilde etkiliyordu.Türkiye ile Irak Kürtleri arasındaki bütün anlaşmazlıklara, özellikle dePKK'nın sınır ihlallerine rağmen; her iki taraf da ekonomik ilişkiler başta olmaküzere diplomatik ilişkiler sürdürmeye devam etti. Netice itibariyle Türkiye ve Irakbirbirini tamamlayan iki ülke konumunu korudu. Her iki taraf için de iyi ilişkilerbarışın ve huzurun teminatı oldu.Anahtar Kelimeler: Türkiye, Irak, Musul, ABD, Körfez Savaşı, Anlaşma.

The importance of the foreign policy of Turkey-Iraq relations in terms ofcommon border is more important than the political, economical, historical andcultural relations. This relationship was not interrupted and developed in acontinuous manner. Mosul Issue and the border issue resolved by 1926 TripartiteTreaty, and thus continued in a positive way Agreement of the parties wasinfluential in the development of diplomatic relations. Trade and border securityprotocols were signed between the parties from 1930 until 1958. This period hasincreased the threat of communism and the Soviet Union on the Middle East. Thisthread was highly effective in Turkey because of its strategic location and in Iraqbecause of its rich oil resources. Therefore a common front between Iraq andTurkey against the Soviet threat was created and international treaties weresigned. But Iraqi monarchy collapsed in 1958, accordingly the relations wereinterrupted.Due to internal problems between the years 1958-1968 Iraq-Turkeyrelations entered a period of stagnation but relations improved with the passing ofthe Baath Party to power. During this period, both states supported each other. Itshould be noted that this period is considered economically heyday. The mostimportant protocol was signed between the parties was Kirkuk-Ceyhan OilPipeline agreement signed in 1973.Trade relations between Turkey and Iraq during the Iran-Iraq war wasfurther developed. Iraq has become a major market for Turkey. Iraq hasmaintained its neutrality with Turkey during the eight-year war.Iraq's relation with Turkey was interrupted when Iraq invaded Kuwait in 2August 1990. During the Gulf War, Turkey took part in coalitions against Iraq.For this reason, relations after 1990, was developed in the framework of the UNPublic Security Council resolutions. A security issue was turned out to Turkey as aresult of developments in the Gulf war. None fly zone (36) was established toprotect the Kurds. Dominance of Baghdad Government on Northern Iraq wasprevented through this zone. This facilitated the activities of PKK in northernIraq.The representatives of the two countries worked for the normalization ofrelations after The Gulf War (1990-1991). However, because of the Public SecurityCouncil of the UN's sanctions the relationships did not reach the expected level.Turkey was not included in the coalition against Iraq when America carried out anassault on Iraq on 20 March 2003 Because Turkey believed the problem could besolved through diplomatic channels. Meanwhile, Turkey worried about theestablishment of an independent Kurdish state in northern Iraq. Therefore Turkeydid its best in order to avoid the Kurd from occupying Kirkuk and Mosul andOpposed to a federal structure. During this crisis, Turkey followed the Iraq'sterritorial integrity policy protection. After the collapse of the Baath regime in2003, endeavored to build Iraq again. Turkey wanted a government to beestablished to ensure Iraq's security. Confusion in Iraq was particularly affectingneighboring Turkey.Despite of all disputes between the Iraqi Kurds and Turkey, especiallyPKK's border crossings, both parties continued diplomatic relations, particularlythe economic relations. Consequently, Turkey and Iraq, the two countriesmaintained the position that complete each other. Also good relationship for bothparties was the guarantee of peace and tranquility.Keywords: Turkey, Iraq, Mosul, US, Gulf War, Agreement.