18. yüzyılda Adıyaman (Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kâhta ve Samsad) idarî, sosyal ve iktisadî tarihi

Abstract

İlkçağ ve ortaçağ boyunca birçok devletin ve topluluğun sahip olmak istediği bir bölgede yer alan Adıyaman, 16. yüzyılda Osmanlı hâkimiyeti altına girmiş ve Maraş eyaleti dahilinde yer almış bir şehirdir. Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kâhta ve Samsad kazalarının oluşturduğu Adıyaman'ın Osmanlı hakimiyeti altına girdikten sonra idarî, sosyal ve iktisadî olarak nasıl bir süreç yaşadığı ve nasıl bir gelişim gösterdiği konusunda büyük bir bilgi eksikliği bulunmaktadır. Bu çalışma, Adıyaman ile ilgili mevcut eksikliği gidermeyi ve Osmanlı şehir tarihi araştırmalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu çalışma, başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi olmak üzere Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Süleymaniye Kütüphanesi ve İSAM'da bulunan arşiv belgeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Yine dönemle ve konuyla ilgili seyahatnamelerden, kaynak eserlerden ve araştırma eserlerden istifade edilmiştir. 18. yüzyılda Osmanlı genelinde hâkim olan idarî, içtimaî ve iktisadî sıkıntıların Adıyaman'ı da ziyadesiyle etkilediği ve Adıyaman'ın fizikî, toplumsal ve iktisadî yapısının bundan büyük zarar gördüğü anlaşılmaktadır. Adıyaman'ın idarî ve nüfus yapısı dikkate alındığında Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kâhta ve Samsad'ın orta büyüklüğe sahip kazalar olduğu görülmektedir. 18. yüzyılda bu şehirlerin her biri kaza idaresi olup 150-200 akçe arasında değişen kadılıklara sahiptirler. Bunun yanı sıra Hısn-ı Mansur ve Gerger kazaları birer alaybeyliğe sahip olup askerî sancak özelliği göstermektedir. İktisadî ve sosyal bakımdan ise Hısn-ı Mansur ve Behisni kazalarının diğer kazalara göre daha gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle Kahta ve Samsad kazaları bu yüzyılla birlikte eski önemlerini yitirmeye başlamış ve bazı dönemlerde Hısn-ı Mansur veya Gerger kazalarına bağlı bir nahiye konumuna düşmüşlerdir. Anahtar kelimeler: Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kâhta, Samsad, Adıyaman, 18. yüzyıl, şehir, aşiret.

Adıyaman founded in an area which lots of goverments and communities wanted to capture during the antiquities and middle ages was taken under Ottoman sovereignty in 16th century as a city in Maras province. There ise a great deal of lack of information about how Adıyaman in which there are Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kahta and Samsad districts have developed in terms of managerial, social and economical points after Ottoman soverignty. In this work, its aimed to remove this lac and contribute to the researches city history. This work was primarily prepared by studying on archives document especially office of prime minister Ottoman Archives. Cognizants general directorship archives, Süleymaniye Library and Centre for Islamic Studies (ISAM). It is also benefited from travelogue source works and works of research about this term and subject.It is understood that managerial, social and economical problems which existed in 18th century Ottoman public fairly effected Adiyaman and as a result of this, the phisical, social and economical structure was damaged badly. When managerial and population structure of Adiyaman is taken into account, it is seen that Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kahta and Samsad were medium districts. In 18th century, each of these districts became management of county and they had administrations of justice having 150-200 fund. In addition to this, Hısn-ı Mansur and Gerger one each other had colonel (alaybey) and they displayed the characteritistics of districts were more developed than others. Especially, Kahta and Samsad started to lose their importance in this century and in some periods, they became township (nahiye) of Hısn-ı Mansur or Gerger.Keywords: Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kâhta, Samsad, Adıyaman, 18th century, city, nomads.