Emredici hükümlerin istisnaları ve sorumsuzluk klozları

Abstract

ÖZET Ticaret Kanunumuz, taşıyanın sorumluluğuna ilişkin olarak esas itibariyle Brüksel Sözleşmesine dayanan bir sis tematik içermektedir. Bu sistemde iki temel sorumluluk hali benimsenmiş t ir ; TK 1019. md. geminin başlangıçta denize, yolave yüke elverişsiz olmasından dolayı taşıyanı sorumlu tutmaktadır. 1061. maddede ise yüke özen gösterilmemesi nedeniyle doğan ziya veyahasarlardan sorumluluk düzenlenmektedir. Her iki mad dede emredici nitelikte olduğu için sözleşmeye konulacak bir klozla taşıyanın bu sorumluluklarının daraltılması veya kaldırılması mümkün değildir. Ancak istisnai bazı durumlarda (TK 1117. md) hükümlerin emredici niteliğe sahip olmadığı ön görülerek sorumsuzluk klozlarma imkan tanınmıştır.'. Tez konumum teşkil eden bu istisnai haller ise şunlardır; a) Müşterek avaryaya ilişkin anlaşmalar b) Canlı hayvan ve güverte yükleri c) Taşımanın yüklenmeden önce ve boşaltmadan sonraki- 50 - safhalarında oluşan yük zararları diğer bir ifadeyle kara za rarları. d) Dış taşımalara ait carter mukaveleleri e) Mutad ticari taşıma niteliğinde olmayan taşımalar. Ticaret kanunumuzun sistemi içerisinde taşıyanın sorum suzluk klozlarmdan yararlanma imkânı mevcuttur. Emredici hü kümlere getirilen istisnalar taşıyana bu imkanı sağlar. Ancak daima Borçlar Kanunu hükümlerinin akit serbestliğine getirdi ği sınırlamalar gözününde tutulmal adır. Sorumsuzluk klozlarmın BK 99,100. maddelere aykırı olmaması ve BK. 20. md. gereğince ah lâka aykırı bir nitelik taşımaması gerekir. Sorumsuzluk klozla- rı arasında muafiyet şartları (exception clauses) ve taşıyanın adamlarının, gemi adamlarının ve yardımcılarının kusurlarından sorumsuzluğunu öngören negligence clause'lar genellikle koniş- mentolarda yeralmaktadır. Bu klozlar daima Ticaret Kanunumuzun emredici hükümler ve Borçlar Kanununun genel sınırlamaları gözönünde tutularak değerlendirilmelidir. Sigorta klozu (insu rance clause) ve sigortadan yararlanma şartı (benefit of in surance clause) konişmentolarda yer alan klozlar arasındadır. Sorumsuzluk klozları bölümünde ayrıca, Jason klozu, Himalaya şartı ve Paramount klozu da incelenmiştir. 1893 Harter Act ile ortaya konulan ve hâlen çeşitli ülkelerin iç hukuk sistemlerinde devam ettirilen sorumluluk esasları, temel olarak yükle ilgililere karşı bir teminat o-- 51 - larak taşıyanın emredici sorumluluğunu öngörmekte ve menfaat leri dengelemek amacıyla da buna istisnalar getirmektedir. Bu sisteme değişiklikler getirecek olan-.Bir leşmiş Milletler Sözleşmesi ise henüz yürürlüğe girmemiştir.