Gayri nakdi kredi işlemleri

Abstract

ÖZET Bankaların, nakit vermeksizin müşterilerinin her hangi bir borcuna karşılık, kendi saygınlığını, kefalet, garanti, kabul veya aval vermek suretiyle ortaya koyarak, onlara büyük çapta iş yapma olanağı sağlaması, bunun kar şılığında faiz yerine komisyon almasına `Gayri Nakdi Kre di İşlemleri` denilmektedir. Banka bu işlemlerde kendi saygınlığını ortaya koymak suretiyle, müşterileri lehine imza vermekle bir risk altına^girmektedir. Bu riski kar şılamak amacıyla müşterilerinden bir kontrgaranti alır lar. Gayri nakdi krediler ihalelere katılma, yurt içi alım-satım işlemleri, ithalat, ihracat, reeksport, tran sit ticaret, inşaat ve mühendislik, montaj, vergi borç ları,. kur riski garantisi, hac garantileri gibi pek çok konuda kullanılmakta, resmi ve resmi olmayan kurumlar tarafından şart koş ulabilmektedir. Bu çalışmada Gayri nakdi krediler üç bölümde ele alınmıştır. Bunlar, Teminat Mektupları, Harici Garanti ler ve Kabul Kredileridir. Teminat mektupları, bankaların kamu veya özel bir kuruluşa ya da kişiye karşı, müşterisinin üstlendiği birII işi yapmaması, borcunu ödememesi veya taahhüdünü yerine getirmemesi durumunda, müşterek borçlu ve müteselsil ke fil sıfatı ile miktarı yazılı tutarı ödeyeceklerini ga ranti ettikleri belgelerdir. Görüldüğü gibi bir teminat mektubunun tarafları banka, lehdar ve muhatapdır. Bir bankanın verebileceği teminat mektupları tuta rı, Bankalar Kanununun 3 8. maddesindeki Genel Kredi Sınır larına tabidir. Teminat mektuplarını çeşitli şekillerde sınıflan dırmak mümkündür; Şekil bakımından, limit bakımından, karşılık (Kredi) yönünden ve vade bakımından. Şekil bakımından teminat mektupları, geçici, ke sin, avans ve tediyeye kefalet yani serbest konulu temi nat mektupları olarak dört çeşittir. Bunlardan ilk üçü 2886 sayılı Devlet İhale Kanununda belirtilmiş olup, ço ğunlukla resmi daire ve kuruluşlarca istenmekte ve matbu bir metni kapsamaktadır. Geçici teminat mektupları ihale ye katılmak, kesin teminat mektupları ihaleyi kazanan ta rafın işi noksansız yapmasını sağlamak, avans teminat mektupları ise alınan avansın geri ödenmesini sağlamak için verilir. Tediyeye kefalet mektupları ise metinleri banka, lehdar yada muhatap tarafından hazırlanabilen, ser-Ill best konuları içeren, bir ödemeyi garanti eden belgeler dir. Limit bakımından yapılan ayırımda, limit dahili ve limit harici teminat mektupları olarak ikiye ayrılır. Bun lar 2886 sayılı Devlet ihale Kanununa bağlı limit sorunu ile ilgilidir. Limit dahili mektuplar bu kanun kapsamına giren işler için, resmi dairelerce talep edilir. Teminat mektupları bir kredi konusu olduğundan, banka müşterisi lehine, nakdi kredilerde olduğu gibi,açık kredi, kefalet karşılığı ya da nakit veya teminat karşı lığı teminat mektubu kredisi tahsis edebilir. Bu banka ile müşteri arasında imzalanan kontrgarantide belirlenir. Teminat mektupları muhatapların isteğine göre, bankalarca vadeli veya vadesiz olarak düzenlenebilir. Va deli teminat mektupları üzerinde belirli bir geçerlilik süresi kaydı bulunan, vadesiz teminat mektupları ise bu kaydı taşımayan mektuplardır. 3182 sayılı Bankalar Kanununun 44. maddesine göre, bankalar bazı istisnalar dışında, ancak kontrgarantiy i amir olarak imzalayan kişi lehine teminat mektubu verir ler. Teminat mektupları garanti sözleşmesi sayıldığından, bankanın kanundan doğan bir rücu hakkı yoktur. Kontrga- ranti bankaya bu rücu hakkını vermektedir.IV Bankalar yabancı banka kontrgarantisine dayanarak da teminat mektubu verebilmektedir. Kontrgarantisi kabul edilecek yabancı bankalar Maliye Bakanlığınca tesbit ve ilan edilir. Bu mektuplar genel kredi sınırlamaları dışın dadır. Teminat mektubu verilmesi işlemleri, nakdi kredi lerde olduğu gibidir. Ancak müşteriden faiz yerine komis yon alınır. Teminat mektuplarının muhatap tarafından bankaya iade edilmesi veya bankayı ibra ettiğini bildirmesi ga ranti hükmünU düşürür. îş bittiği halde iade edilmeyen mektuplar için, işin bitirildiği tarihten itibaren başla mak üzere, 10 yıllık bir zaman aşımı söz konusudur. Teminat mektubunun konusunu oluşturan işin, sapta nan koşullarda yerine getirilmemesi durumunda, mektup tu tarının muhatapça tazmini istenir. Mektuplara konulan. `ilk talepte kayıtsız şartsız ödeme` kaydı bankayı muha tabın ilk talebinde ödemeye zorlamaktadır. Ancak bu tale bin muhatap tarafından kötüye kullanıldığı durumlarda,, lehdar ihtiyati tedbir kararı alma hakkına sahiptir. Gayri nakdi kredilerin diğer bir türü olan harici garantiler, yurt dışına verilen teminat mektuplarıdır. Bankalar tarafından Türkiye'de ya da yurt dışında yerle-5 ik gerçek veya tüzel kişiler lehine düzenlenen bu belge ler, bunların yurt dışındaki; ihalelere katılabilmelerini, bir malın teslimini, bir borcun ödenmesini veya bir işin yapılmasını garanti ederler. Harici garantilerde banka, lehdar ve muhatap yanın da muhabir banka da ilişkiye katılmaktadır. Uygulamada ço ğu kez garantiyi veren banka için muhatabın yerini muhabir banka almaktadır. Harici garantilerde çeşitli gruplara ayrılmaktadır. Bunlar, ihracat garantileri, ithalat garantileri, yurt dı şı ihale garantileri ve özel dış kredi garantileridir. İhracat garantileri, prefinansman kredilerinin ia delerini garanti etmek için verilirken, ithalat garanti leri, ithalat bedelinin ödeneceğine dair banka tarafından diğer ülkedeki ihracatçı veya bankasına verilen garantiyi kapsar. Yurt dışı ihale garantileri girişimcilerin yurt dışındaki ihalelere katılabilmeleri için verilir. Özel dış kredi garantileri ise yurt dışındaki kuru luşlardan temin edilen kredilerin ana para ve faizlerinin zamanında ödeneceğine dair verilen garantilerdir.VI Banka için, harici garantilerin verilmesinden önce yapılması gereken iki önemli işlem vardır. Bunlardan biri müşterisinin, muhatap ile imzaladığı sözleşmenin tetkiki, diğeri kontrgarantinin düzenlenmesidir. Bundan amaç ban kanın girdiği taahhütte, yabancı ülke ve yabancı para riskini en aza indirmektir. Nakdi olmayan kredi türlerinden biride kabul kre dileridir. Bu kredi, genellikle dış ticarette ve özellik le ithalat bedellerinin ödenmesiyle ilgili taahhütlerde söz konusudur. Bankaların dış ticaretin finansmanı çerçe vesinde gerçekleştirdikleri bu kredinin temeli, satın alınan mal, bedelinin ithalatçı tarafından malın teslim alınmasından sonra belirli bir vadede ödemek üzere, ihra catçının keşide edeceği poliçenin, ithalatçı veya ithalat çının bankası ya da muhabir banka tarafından kabul edil mesidir. Kabul işlemi iki şekilde gerçekleştirilebilir. Bi rincisi poliçenin ithalatçı tarafından, diğeri banka ta rafından kabulüdür. Uluslararası piyasalarda birincisine `Ticari kabul`, ikincisine `Banka kabulü` denir. Bankala rın poliçeleri kabul etmek yerine bunlara aval vermesi, yani kefil olması da söz konusu olabilir. Kabul kredileri çoğunlukla, akreditifli ya da vesa ik ve mal mukabili ödeme şekillerine uygulanır.VII Akreditifli ödeme şeklinde poliçeler genellikle teyid bankaları Üzerine çekilir ve kabul edilirken, vesa ik ve mal mukabili ödeme şeklinde poliçe vesaik ile bir likte muhabir banka veya ithalatçıya gönderilir ve bunlar tarafından kabul edilir.