Emevi Halifesi Ömer b. Abdülaziz ve Devri (717-720)

Abstract

ÖZET EMEVÎ HALİFESİ ÖMER B. ABDÜLAZİZ VE DEVRİ (717 -7207 Ömer b. Abdülaziz 62/681 tarihinde, Medine'de doğar. Çocukluk yıllarını adı geçen şehirde tahsilde geçirir t babasının vefatından sonra amcası Abdü'l -Melik b. Mervan 0 ' na sahip çıkar ve daha sonra kızı Patıma ile evlendirir. Velid b. Abdü'l-Melik halife olunca 86/705, Ömer b. Abdülaziz' i 87/703 yılında Hicaz valiliğine tayin eder. Ömer b. Abdülaziz Medine'de en büyük fakihlerden on tanesini kendisine müşavir ve yardımcı seçer. Ömer b. Abdülaziz, ha lifenin emri üzerine büyük faaliyetlere girişir, yollar ve kuyular inşâ ettirir. Ayrıca Hz. Muhammed (A. S. ) m mescidini 200 X 200 zira oluncaya kadar genişletir. Hicaz bölgesinde yaşayan insanların rahat ve huzur içinde olmalarına rağmen^Haccac b. Yusuf'un valilik yaptığı Küfe ve Basra'da durum daha da değişiktir. Haccac'm baskısından ka çan insanlar Medine'ye sığınmaları sebebiyle burası Irak ihtilalcilerinin âdeta bir sığmak-yeri haline gelir. Bun dan endişe duyan Haccac, Halife 'ye bir uyarı mektubu yazar. Velid b. Abdü'l -Melik, Haccac'm muktubunu dikkate alarak Ömer b. Abdülaziz 'i 93/711 yılında valilikten azl eder. Ömer b. Abdülaziz, Süleyman b. Abdü'l -Melik 'in 99/717 ölümünden kısa bir zaman önce veliaht tayin edilir. Halife nin hasta olduğu bir zamanda, kardeşi ve oğlu yerine yeğeni ömer b. Abdülaziz 'in halef tayin edilmesi; Halife 'nin veziri olan Recâ b. Hayve'nin telkinleri, ümer b. Abdülaziz ' in vali lik dönemindeki kazandığı itibar ve dindar çevre tarafından tutulması ile izah edilebilir. Kaynaklar ümer b.. Abdülaziz re biat etme hususunda muhte lif bilgiler verirler. Ancak Ömer b. Abdülaziz halife ilan edilince, Hişam b. Abdü'l -Melik'in dışındakilerin itiraz etme den biat etmeleri hususunda ittifak ederler. Ömer b. Abdülaziz Hiç bir karışıklık vuku bul m ad anlı al if e olarak hilafete geçer.II Cmer b. Abdülaziz, halife olduktan sonra eyaletlere selahiyetli yeni valiler, ayrıca vilayetlere adaleti ile tanınmış kimseleri kadı olarak tayin eaer. 0, hükümetin dayandığı temelin şu dört unsurdan meydana geldiğine inanır. a- Halife, b- Vali, c- Kadı, d- Vergi memuru. Ömer b. Abdülaziz savaştan nefret eder, fetih harple rini tasvip etmez, hatta İstanbul'u muhasara eden Me si eme b. Abdü'l -Melik kumandasındaki bir orcuyu derhal geri çağırır. Ancak onun zamanında Narbonne'nin fethi ile Bizansa karşı küçük bir ordunun yaz seferine gönderilmesi ve haksız yere pek çok müslümanı öldüren Hazarlara göz dağı vermek gayesiyle Hatim b. Hu 'man el- -dahilî idaresindeki bir ordunun adı geçen bölgeye gönderilmesi gibi bazı seriyyeler göze çarpar. ömer b. Abdülaziz 'in komşu ülkelere karşı takip ettiği siyasetinaskerî faaliyet cephesinin durduğu ve önemli her hangi bir saldırının olmadığı kaynakların ittifak ettiği hu suslardan birisidir. ümer b. Abdülaziz, halife olduğu zaman halletmek zorunda kaldığı meselelerin başında malî ıslahat gelir, ^.ünkü Ümevî halifeleri devlet hazinesindeki malları istekleri doğrultu sunda kullanmışlar, hatta halife sarayı yalnız hanedana mensup kimselerle, kendilerine bağlı şairlerin girebildikleri yer halini almıştı. Ömer b. Abdülaziz, Meşru olmayan yollardan elde edilen mallanı sahiplerine iade etmek üzere bir komisyon kurarak meza limin önüne geçer. Halife 'nin teşbbüs ettiği en mühim işlerden birisi de vergi sisteminin ıslahı olmuştur. Valilerine ve zekat memur larına, halka., karşı adilane davranmalarını emreder. Haraç arazisi ile zekata tabi olacak malları birbirinden ayırtır. ümer b. Abdülaziz, sosyal güvenliği bütün eyaletlerde uygulamağa başlar. Bu icraatta müslim, gayri rnüslim arasında hiç bir fark gözetmez. Uygulanan bu icraatın üzerinden çok geçmeden İslam Devleti sınırlarında huzurun temin edildiği, ekonomik ve iktisadi seviyenin yükseldiği ve çok sayıda zımmî- nin müslüman olduğu görülür.Ill Adaletin en iyi bir şekilde uygulanmasını arzu eden Ömer İd. Abdülaziz, dedesi Ömer b. el-Hattab'm yolunu takip eder. Hatta Hac mevsiminde hacılara okunmak üzere gönderdiği mektupta zalimin karşısında, mazlumun ise yanında olacağını, adaletten ayrılan vali ve memurlarına itaat edilmemesini bildirir. Bmevî hanedanı zamanında haksızlığa maruz kalan herkesin (mü si im- gayr i mü si im) kurulan mezâlim mahkemelerine baş vurarak dava açabilmelerini temin eder. Adı geçen bu mahkeme devrin aiimlerinaen oluşan bir heyet tarafından icra eailir. Ömer b. Abdülaziz, valilere yazdığı mektuplarda, valilerin ceza verirken sinirli bir halde olmamalarını, Kur ' an ve ^ünnette bulunmayan meselelerin halli için şahsî görüşleri doğrultusun da hüküm vermelerini, yeni delillerin getirilmesi halinde mahkemenin yeniden yapılmasını, şüpheli durumlarda ceza veril memesini emreder. Gmer b. Abdülaziz, ilmî ve fikrî bakımdan seleflerinden ayrı bir yol takip eder..Valilere mektup yazarak Hz. Muhammed (A.S.)m hadislerini araştırıp toplamalarını, hatta hadislerin tedvini ile iktifa etmeyip devrin âlimlerine hadis okutmalarını emreder. Ayrıca ilmî eserleri, özellikle ^ıp alanındaki eser leri -^rapça'ya terceme ettirir. Emevî Levleti halifelerinin içerisinde İslâmiyet! sulh yolu ile yaymak idealinin tek temsilcisi Cmer `o. Abdülaziz ' air. Mezkûr halife zamanında ihtida edenlerin sayısı, diğer halifeler döneminde islâm'a giren mûhtedîlerin sayısından çek fazladır. ömer b. Abdülaziz, adaletinin enginliği sebebiyle Emevî halifelerinin en büyüğü olaraıc kabul edilir, islâm îarihçiieri O'nu V. halife olarak kabul ederler. Om er b. Abdülaziz, devrin âlimlerinden iyi bir tahsil görmüş, İslâmî ilimler sahasında üstün bir seviyeye ulaşmış olup, sonra gelen mezhep imamlarına pek çok konularda ışık tutmuştur. Cmer b. Abdülaziz 'in ölümüne sebep olan hastalığı hakkında kaynaklar değişik bilgiler vermektedir. Mervân oğullarının, hi lafetin ellerinden gideceğinden korktukları için O'nu zehirlete rek öldürtmeleri görüşü gerçeğe en yakın olanıdır, uiüm tarihi H. 101 Recep 25/ 10 şuoat 720 dir. *».*