İşletmelerin büyüklük ölçülerine bağlı organizasyon şemalarındaki farklılıklar ve bir uygulama

Abstract

- 69 - ÖZET Organizasyonları farklı şekillerde tanımlamak müm kündür. Bu tanımlarda bazılarını şu şekilde s ır al aya bi liriz. Organizasyon yönetim fonksiyonu, olarak nitelik ba kımından işletmenin planlanan amaçlarının gerçekleştiril mesine yönelik dinamik bir yapı kurulması anlamını taşı maktadır. Organizasyon, yönetimin resmi yapısı, yönetimin bir aleti ve yönetimin başarıya ulaşması için uygulanan tedbir ve politikalar olarak tanımlanır. Organizasyonun özellikleri olarak sözü edilen etmenler, büyüklük, karmaşıklık, biçimsellik, hiyerarşi ve sürekliliktir. Organizasyonda birden fazla kişi vardır. Bu kişiler rolleri tanımlayan bir dizi kural içinde iş görürler. Organizasyonun yaşamı, yaşlı üyelerin yerini yeniler aldığından, bir ömür boyundan uzundur. İlave edile cek özellikler arasında karmaşık bütün bir alan yada or tamda ortak hedeflere doğru birlikte hareket vardır. Organizasyonun özellikleri arasında, organizasyonun süre gelen bir amacı vardır, organizasyonlar içinde bulunduk ları çok d aha geniş bir ortamın parçasıdır, organizasyon açık bir sistemdir. Organizasyon şeması ise, organizasyonun biçimsel yapısını gösterir. Organizasyon şemaları, örgütü bir bütün olarak ortaya koydukları için önemi büyüktür. Organizas yon şeması, örgütün resmi bir çatışıdır, örgüt üyeleri arasındaki iş bölümünü ve üyeler arasındaki ilişkiyi şekil yardımıyla göz önüne serer. Organizasyon şemaları ana bölüm leri ve resmi yetki dağılımını gösterir. Organizasyon şema larını tasarlamada ve yayılan etkenlerden bazıları tümüyle yok. veya uygulamada anlamsız laşacak kadar bozulmuş olurken-70 - öne ceden görülemeyen aksaklıklar örgütsel yapıda egemen o labil ir. Organizasyon şemalarının düzenlenmesi ve gözden geçirilmesi yöneticiler için büyük yararlar sağlar. Organi zasyondaki çalışanların eğitimi şema ve kılavuzlardan edi nilen bilgilerle kolaylaşır. Organizasyon şema ve kılavuz ları organizasyonla ilgili en güvenilir bilgi kaynağıdır. Organizasyon şemaları iyi bir yönetim için hem gerekli hem de yardımcı bir araçtır.Organizasyon şemalarının bazı sa kıncalı yönleri de vardır. Bir kısım yöneticiler arasında duygusal nedenlerle örgüt şemalarına karşı bir direnme gö rülmektedir. Şemalar üzerinde değişiklik yapmak oldukça zor dur. Çalışanlar arasındaki ilişkileri tam ve kesin olarak göstermek olanağına sahip değildir. Şemaların maliyeti ba zen kazancından çok olabilir, (4) Organizasyonlar çeşitli şekilde biçim lendirilebilir ler. Bunlar arasında fonksiyon esasına göre böl ümlendiril mede aynı görevi yapan kimseler bir bölüme toplanır.(2) Fonk s iyon esasına göre böl ümlendirilmenin yararı ihtisaslaşma sayesinde işletmede etkinlik ve verimliliğin artmasıdır. Sakıncası ise aşırı ihtisaslaşma işten bıkkınlık yaratır. Bölge temeline göre böl üml en d irmede ise, bir işletme muhte lif yerlerde faaliyet gösteriyorsa, her bölgede bir şube açmak gerekir. Bu tür böl üml end irmen in en büyük yararı, böl gesel şartlardan daha iyi haberdar olmaktır, Bu tür bölüm lere ayrıl ma, bir örgütün faaliyetlerinin geniş bir coğra fi alana yayıldığı,yerel koşulların, pazarlama kanalları na ve hammadde kaynaklarına yakınlığı önemli olduğu durum larda kullanılır. Mamul ve hizmete göre böl üml endir ilmede, özellikle birden fazla ve birbirinden farklı mamul, üreten işletmelerde organizasyon yapısı oluşturulurken mamuller esas alınabil ir, Bu tip organizasyonda koordinasyon kolay laşır, Sürece göre bölümlendirmede, işletme faaliyetlerini üretim sürecine yada makine tiplerine göre gruplara, ayır mak imalat yapan işletmelerin uyguladıkları bir yöntemdir.- 71 - Müşteri esasına göre bölümlendirilmede `her müşterinin özel istekleri var ise böyle bir bölümlendirilmeye gidilir. İşlet me faaliyetleri aynı fonksiyon içinde bir birine benzer pek çok faaliyetler i de içine alıyorsa sayı temeline göre bölüm lendirilir. Birbirinin aynı olan faaliyetler derişik zaman larda yinelenebilir. Bu durumda da zaman esasına göre bölümlen dirme yapılır. İşletmeler büyük ve küçük işletmeler diye adlandırı lır. İşletme büyüklüğünü oluşturan sebeplerden birisi kendi pazarının büyüklüyüdür. İşletme pazardan aldığı paya göre hem büyük hem de küçük ol ab il ir, Bun un so nucu olarak pazar bo yutları veri iken pazardan aldıkları pay az ve üretim kapa siteleri küçük olan firmalara küçük işletme, pazar payları daha büyük olan işletmelere orta işi etme, pazar m tamamı için üretim yapan işletmelere de büyük işletme denir. Dünya pazar larına üretim yapan İşletmelere de dev işletme adı verilir. Organizasyonların büyümeleri üzerinde çok araştırma yapılmı ştır. Büyüme hem organizasyonlar hem de üyelerin pozis yonlarını hem mutlak hem de nispi olarak yükseltmek istedik lerinde olmak tadır. Büyüme meydana geldiğinde organizasyon artan hacmini ele almak istediğinde biçimselleşme daha faz la karmaşık olma ve gücün yeniden dağıtımı işlemleri meyda na gelir. Eğer tüm organizasyonlar aynı teknolojiden yararlan salar ve aynı iç ve dış baskılarla karşılaşmalardı büyüme belki de ayırt edilebilirdi. İşletme büyüklüklerini belirtmek için kullanılan va sıf sal kriterler ise, işletme fonksiyonlarının işletme sahi bi tarafından yerine getirilip, getirilmediği, işletme fonksi yonları ile ilgili kararların kimin tarafından alındığı, iş letmenin taktik politikaları ile ilgili kararların kimin ta rafından alındığı gibi konuları kapsar. İşletmelerin büyüklü ğünü belirlemede kullanılan sayısal ölçüler ise, çalışanların toplam sayısı, sadece üretimde çalışanların sayısı, yıllık sa-- 72 - tış miktarı, sermaye miktarı gibi. Büyük ve küçük işletmelerin kendilerine özgü ba zı üstünlükleri vardır. Büyük işletmelerde otomasyona ge çilmiş olduğundan birim maliyetler düşüktür. Ki tle üreti mi yapanlar, daha iyi organizasyon kurarlar, A+G ye daha fazla kaynak ayırabilir. Küçük işletmelerin sabit yatırım ları sınırlı oluşu nedeniyle tüketicilerin derişmelerine karşı daha esnektir. Sınırlı üretimlerinden dolayı tüketi cilerle yakın ilişki kurabilirler. Az bir sermaye ile daha kolay kurulur. Büyük işletmelerde koordinasyon zorlaştığı anda, koordinasyonda bir sorun haline gelmektedir. Büyük hacim değişen toplumlarda işletmelerin önemli bir fonk siyonu, olan planlamayı kolaylaştırır. Son bölümde ise, büyüklükleri farklı beş isletme nin incelemesi yapılarak organizasyon semalarındaki farklı lıklar gözlenmiş tir. Büyüme ile şemada meydana gelecek de ğişiklikler ve çarpıklıklar ele alınmıştır.