İran İslam Cumhuriyeti`nde idarenin denetlenmesinin genel esasları

Abstract

ÖZET Konu: İran İslim Cumhuriyeti 'nde İdarenin Denetlenmesinin Genel Esasları. Araştırmamız önsöz, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Konuyu iyice ele almamız için çeşitli Farsça ve Türkçe kitap, Anayasa metin ve gerekçeleri, Kanunu ve Tüzüklerden yararlandık. İlk bölümün (Giriş başlığı altında) birinci kısmında araştırmanın amaç ve yararları, yöntemi ve hipotezleri söz konusu olmuştur. İkinci kısımda ise, konuya zemin hazırlamak için İslâm Cumhuriyeti Devletinin anlamı (niteliği) ve İran İslim Cumhuriyeti İdaresinin özellikleri kısa ca incelenmiştir. İ.İ.C. rejiminin mahiyeti üzerinde özet açıklama yap tıktan sonra, İ.İ.C ile hukuk devletlerindeki ortak öğelerini (Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması, Kanunların Anayasaya uy gunluğu, organların ayırımı, idarenin denetimi, suçsuzluğun asıl oluşu yönetimin kanunlara bağlılığı, İdarenin mali sorumluluğu ve Demokrasi nin Sağlanması) İ.İ.C. 1979 Anayasasına istinaden ele aldık. Daha son ra İ.İ.C. Devletininin İslimi ilkelerden kaynaklanan öğelerini (Kanun ların İslimi Kurallara bağlılığı, Devletin resmi dini, hürriyetin özel anlamı, eğitim ve öğretim imkanlarını sonuna kadar parasız sağlanması, iktisadın amaç değil, araç alması, kadının toplumdaki yeri ve ailenin korunması, Devletin halk üzerinde manevî açıdan sorumluluğu ve yargı organının mili sorumluluğu) belirttik `.. İran İslâm Cumhuriyeti İdaresinin icraii karar alma yetkisi, ba<- ğımsızlığı, yargısal denetimi ve bu denetimin özel mahkemelerde yapıl-- 54 - ması insan haklarına saygılılık gibi özellikleri ile birlikte bu idare nin İslimi kurallara dayanan ve özgü özelliklerinide (İslâm ilkelere bağlılık, Şura ilkesinin sağlanması, İnkılap ilkelerine uygun değişmesi nin sayılması, sıkı yönetimin yasaklanması ve velayet-i Emr `önderlik` ilkesine saygılılık) açıkladık. İkinci bölümde İdare denetiminin geli şimini uç kısımda (eski İran Dönemi, Meşrutiyet Dönemi, İslâm İnkıla bı Dönemi) inceledik. Araştırmanın üçüncü bölümünde İ.İ.C. İdaresinin denetim yallarını dört kısımda ( İdari Denetim, Siyasi Denetim, Yargısal Denetimi ve Ka muoyu Denetimi ) ele aldık. İdari Denetim konusunda Hiyerarşik dene tim, vesayet yolu ile denetim ve devlet görevlilerinin özel şekilde de netlenmesini (İdari Suçlar Denetleme Kurulları- Disiplin Kurulları) Ana yasa, Kanun ve tüzüklerden yararlanarak açıkladık. İkinci kısımda Siya si Denetimin Türlerini (Parlamento yolu ile Denetim, Anayasanın 90. mad desinin öngördüğü Komisyonca yapılan denetim ve Divan-ı Muhasebatın denetimi) çeşitli kanunlara istinaden araştırdık. Üçüncü kısımda İdare nin hukuki açıdan en etkin denetim yolunu (Yargısal Denetim) ele aldık. Değindiğimiz gibi T.C. benzeri bu denetim genel mahkemeler dışında ve özel mahkemelerde (İdare Adalet Divanı, Ülke Genel Denetim Kurumu) ya pılmaktadır. Dördüncü kısımda Kamuoyu denetimi (halkın denetimi) üzerin de kitle haberleşme araçlar yolu ile denetim (özellikle basın) müracaat yolu ile denetim ve Kur'an-ı Kerim ayetlerinden kaynaklanan özel dene tim yollarını özet şekilde İnceledik. Araştırmamızın `Sonuç` bölümünde, ilk bölümde ele alınan hipo tezleri kısaca değerlendirmeye çalıştık ve açıkladık ki : - İran İslâm Cumhuriyeti, diğer hukuka bağlı rejimlerdeki öğeleri kap samaktadır.- 55 - - t.î.C. Devleti, hukuk kuralları ile beraber, Islâmi ilkelerede dayanmaktadır, - î.t.C. İdaresi, diğer hukuk devletlerindeki Özellikler ile birlikte kendine özgü özelliklere de sahiptir. - Î.İ.C. İdaresinin denetlenmesi diğer Hukuk Devletleri gibi çeşitli yollarla sağlanmaktadır ve bu denetim yöntemlerinin en etkin ve önemlisi yargısal denetimi olmak Üzere, bu denetim genel mahkemeler dışında, özel yargı mercilerinde yapılmaktadır. - 1.1. C. İdaresinin denetlenmesi diğer denetim yöntemleri ile beraber İslâm ilkeleri ve Kuran-ı Kerim' den kaynaklanan özel yöntemler le de yapılmaktadır. Yükseköğretim Şurult^ Dokümantasyon