Kıyı bankacılığı (of-shore banking) tarihi gelişim - uygulama ve Türkiye

Abstract

ÖZET 1970 'li yılların başından itibaren finans dünyasında uygulan maya başlayan Kıyı Bankacılığını (Off-Shore Banking), yurt dışından sağlanan fonların tekrar yurt dışında kullandırılmasına hizmet eden bankacılık tekniği olarak tanımlayabiliriz. Genel olarak, faaliyetin yapıldığı ülkede yerleşik sayılan kişi ve kuruluşlardan fon toplaya- mayan ve yine bu kişi ve kuruluşlara fon arzedemeyen Kıyı Bankacılığı uygulamasında bu kurala istisna getiren ülkeler mevcuttur. Kıyı bankaları daha çok mevduat kabulü, kredi kaynakları, dö- viz ve dövize bağlı işlemler, dış ticaretin finansmanı, kredi sindi- kasyonu düzenlemeleri, forfaiting, factoring gibi ihracat işlemleri, leasing, arbitraj, altın işlemleri, yatırım fonları oluşturmak, menkul kıymet portföyleri idare etmek gibi konularda faaliyet gösterirler. Kıyı Bankacılığının ortaya çıkışını hazırlayan faktörler, Marshall Yardımları, A.B.D. 'nin dış ticaret açıkları, 1973 yılında yaşanan petrol krizi ve kriz sonucu oluşan petrodolarların uluslarara sı finansman piyasalarına kanalize edilerek bu fonların yeniden dola şımının sağlanması, yine A.B.D. 'de uygulanmaya başlanan Q ve M düzen lemeleriyle Faiz Dengeleme Vergisi, Çok Uluslu Şirketler ve bu şirket lerin İkinci Dünya Savaşı 'ndan sonra takip ettikleri gelişme ve yatırım stratej ileridir. Kıyı Bankalarının faaliyette bulundukları veya Kıyı Bankacılığı uygulamasına zemin hazırlamak isteyen ülkelerin üzerinde dikkatle durma ları gereken hususlar mevcuttur. Kıyı Bankacılığı Merkezi ekonomik ve mali avantajlar açısından, faaliyette bulunacak bankalara, maliyetin önemli kısmını oluşturan faizler, mevduat munzam karşılıkları, disponi- bilite oranlarının izlenmesi, vergiler v.b. konularda iç bankacılık./..2 - sektörüne oranla önemli avantajlar sağlamalı, kambiyo rejimi, yabancı paralar üzerinden faaliyet göstermeye imkan tanıyacak oranda serbest olmalıdır. Çünkü, Kıyı Bankaları tamamen yabancı paralarla çalışan bir tekniktir. Diğer yandan, merkezin bulunduğu ülke, siyasî, ekonomik is tikrar ve hukukî açıdan da sağlanan ayrıcalıklı statülerinin ileride bozulabileceği şeklindeki muhtemel şüpheleri bertaraf edici sağlamlıkta olmalıdır. Merkez aynı zamanda bankacılık sektörünün ihtiyaç duyabilece ği her türlü ulaşım, telekomünikasyon, barınma, çalışma alanları, bilgi sayar servisleri gibi konularda en ileri aşamalarda hizmet verebilmeli ve gerekli altyapıya sahip olmalıdır. Kıyı Bankalarının, faaliyette bulundukları ülkelere sağladıkları faydalar, dolaysız açıdan, Kıyı Bankalarından alınan yıllık faaliyet li sansları, vergiler, döviz girdisi sağlama ve bu bankalarda istihdam edi len yabancı personelin yapacağı her türlü tüketim harcamaları şeklinde belirtilebilir. Dolaylı faydalar arasında ise, Kıyı Bankaları ve personelinin yapacakları resmî muamele harcamaları, ulaştırma ve iletişim imkanlarını kullanmaları dolayısıyla yapılan masraflar, turizm ve diğer hizmet sektör lerine getirilebilecek canlılık, yeni istihdam imkânları sunması, iç ban kacılık sistemenin kontrollü bir rekabet ortamında ihtisaslaşmış Kıyı Ban kalarından yeni teknik ve sistemleri öğrenmeleri, yerli kalifiye persone lin yetiştirilmesi gibi hususları sayabiliriz. Kıyı Bankacılığı 'nın icra edilebilmesi ancak, kambiyo kısıtlamala rının olmadığı, genellikle her açıdan serbestliğin geniş olduğu yerlerde mümkündür. Bu noktada, faaliyet serbestliğini sağlama açısından akla he men serbest bölgeler gelmektedir. Serbest bölgeler Kıyı Bankalarının faa liyette bulundukları önemli yerlerden birini teşkil etmektedir. Fakat Kıyı Bankacılığı, serbest bölgeler dışında faaliyet gösterebilmektedirler. Yani Kıyı Bankacılığı 'nın yapılabilmesi için serbest bölgelerin oluşturulmaz:./..-3- şart değildir. Serbest bölge bankacılığı ile Kıyı Bankacılığı karıştı rılmamalıdır. Serbest bölge bankacılığı yalnızca serbest bölgelerde, Kıyı Bankacılığı ise hem serbest bölgelerde hem de gerekli hukukî düzen lemeler yapıldıktan sonra serbest bölge dışında yapılabilir. Ülkemiz açısından konuya baktığımızda, Kıyı Bankacılığı 'nın 3182 Sayılı Bankacılık Kanunu 'nun` Serbest Bölgelerde Bankacılık`başlığı altın da düzenlendiği, bu haliyle serbest bölge dışında Kıyı Bankacılığı 'nın yapılamıyacağı, ancak aynı kanunun 74. maddesiyle Bakanlar Kurulu'nun bu uygulamaya istisna getirmeye yetkili kılındığını görmekteyiz. Türkiye'de, Kıyı Bankacılığı uygulaması açısından mevcut şehir lerimiz arasında en uygunu görüşümüze göre İstanbul 'dur. Bugünkü haliyle Kıyı Bankacılığı konusunda çalışacak bankaların ihtiyaçlarını karşılayacak (hemen hemen her alanda) gerekli altyapıya sahiptir diyemeyiz. Ancak, ül kemizdeki en ileri şehir durumundadır. Bu nedenle, yukarıdaki genel açıklamalarımız çerçevesinde, Kıyı Bankacılığı konusunda ülkemizde yapılması gereken hem hukukî hem iktisadî hem de altyapı noksanlıklarının giderilmesi açısından uzun çalışmalara ihtiyaç vardır. Kıyı Bankacılığı tekniği yada İstanbul'un uluslararası bir finans man merkezi olması konusunda çok kısa süre içerisinde önemli gelişmelerin beklenmemesi, ancak geleceğe yönelik olarak umutla bakılması gerektiği kanaatindeyiz.